De kerk verlaten, als een oude jas die je uitdoet

Samen met een groep aardige landgenoten stond ik vorige week voor de ingang van de basiliek van Sint-Jan van Lateranen in Rome. Het was stralend weer en het leven lachte ons toe. We gingen een dag door de stad lopen langs de plekken die mij het meest dierbaar zijn. Mijn Rome dus.

Net toen we de basiliek, moeder en hoofd van alle kerken in de wereld, wilden binnengaan, kwam er een grote groep zusters aanlopen. Het waren er zo’n vijftig en ze leken zich, naarmate ze onze kant op kwamen, steeds verder te vermenigvuldigen. Ze waren nog jong ook, zo te zien. Volgens mij kwamen ze uit Frankrijk.

“Dat dit nog bestaat”, riep een van de mensen uit mijn groep. En gelijk had hij. In Rome bestaat dit allemaal nog. In Nederland kun je in een heel jaar geen pater of non (zoals zusters vroeger genoemd werden) tegenkomen. In Rome struikel je erover.

De katholieken fluisteren

We lieten de zusters voorgaan bij de veiligheidscheck. Dat zorgde maar voor een klein oponthoud. Ze waren er wonderwel snel doorheen. Een aantal van mijn groepsleden bleek katholiek. Dat kon je zien aan de manier waarop ze door de Sint-Jan van Lateranen liepen. Dat deden ze zachtjes. Ook spraken ze fluisterend met elkaar. Het was duidelijk: ze waren zich ervan bewust dat ze zich in een gewijde ruimte bevonden.

Andere groepsleden – ook aardige mensen hoor - hadden dat besef niet. Enkelen onder hen waren, zo hoorde ik pas later, van protestantse huize. Binnen die traditie kun je met een kerkgebouw veel meer kanten op. Je kunt er het Woord van God verkondigen, psalmen zingen op halve of hele noten, maar je kunt het ook inrichten als stembureau of bingofaciliteit.

Dit verschil in houding zorgde niet voor een schisma in de groep. We hadden een mooie dag samen. Nadat we de Heilige Trap hadden gezien die zich ooit in het paleis van Pontius Pilatus bevond en door Jezus zelf beklommen zou zijn, dronken we een kopje koffie bij Caffè San Clemente, tegenover de gelijknamige basiliek. De heilige Clemens keek vanaf de muur toe.

Geen trauma, geen worsteling

Natuurlijk kwam het gesprek op het geloof, het katholiek geloof wel te verstaan. Ze deden er niks meer aan, die groepsleden. Op een gegeven moment waren ze niet meer naar de kerk gegaan, zoals je een jas uitdoet na jarenlange dienst. Gewoon omdat die niet meer lekker zit. Zonder trauma of worsteling. Veel katholieken kunnen niet zo veel met dat woord.

Ze waren nog in de kerk getrouwd, hadden hun kinderen nog laten dopen en natuurlijk hadden die nog hun eerste communie gedaan. En het vormsel? Hadden ze dat nog gedaan? Hun kleinkinderen waren in ieder geval niet meer kerkelijk opgevoed. En ze leven lang en gelukkig.

Dat misbruik in de kerk vinden ze allemaal verschrikkelijk, maar het was niet de reden om diezelfde kerk achter zich te laten. Toen de schandalen ook in Nederland tot uitbarsten kwamen, waren ze al weg. Bisschoppen of kardinalen die dikke boeken schrijven, zegt ze niks meer.

Zonder zondebesef

Eenmaal terug in het vaderland belde ik met mijn podcast-collega Christian. Wat zat er nog meer achter die kloof tussen de moederkerk en al die zonen en dochters van weleer? “Vroeger voelde men noodzaak om verlost te worden, anders kwam je niet in de hemel”, zei Christian. “De hedendaagse mens, en dan vooral de katholiek van huis uit, heeft geen zondebesef meer. En mochten ze dat nog wel hebben, dan zeggen ze over de zonde: ‘Ach dat vindt Onze-Lieve-Heer toch allemaal niet erg’. Ze zeggen dan dus: ‘Jezus verlost ons niet van onze ontrouw aan de morele wet’. Nee, ze zeggen: ‘Die wet moet je niet zo nauw nemen’.”

Ik denk dat Christian gelijk heeft. Ze hebben de kerk gewoon niet meer nodig. Hoe dan ook: het waren fijne mensen, die katholieken van huis uit die het geloof van hun jeugd nog altijd met zich meedroegen.

We eindigden onze Rome-dag in een bar waar ik veel kom. De eigenaren zijn heel erg katholiek. Het wachtwoord van de wifi daar is ‘credo’, het eerste woord van de geloofsbelijdenis in het Latijn. Dat had ik toch even aan de groep moeten vertellen. Dan hadden we samen die geloofsbelijdenis kunnen zingen.

Credo III, de overbekende melodie.

De van huis uit katholieken hadden dit meegezongen. In het Latijn. Woord voor woord. Hartstochtelijk.