‘De grote boer heeft de kleine boer verdrongen. Ze zitten in een bubbel van: wij tegen de wereld’

“We hebben niks aan een zak met geld. Dit is onze way of life”, zei een van de boeren voordat hij woensdag op de trekker naar het protestterein in Stroe stapte. Die ‘way of life’ raakt een gevoelige snaar. Boeren oogsten er sympathie mee - je mag een boer zijn identiteit toch niet ontroven?

Maar Jan Douwe van der Ploeg, emeritus hoogleraar rurale sociologie in Wageningen, is er niet van onder de indruk. “Wiens ‘way of life’ is dat? Die van een grote ondernemer met 5000 varkens, een biologische boer, iemand met een boerderijwinkel?”

In zijn onderzoek is Van der Ploeg al jaren kritisch over de grote ondernemerslandbouw. Die industrie kwam op na de Tweede Wereldoorlog, ‘dansend naar de muziek van het ministerie van landbouw, en mijn eigen universiteit, die van Wageningen’. ”Maar we zien nu dat deze manier van werken schadelijk is voor milieu, klimaat, landschap, biodiversiteit en zelfs hier en daar voor de leefbaarheid van het platteland.”

‘Wij tegen de buitenwereld’

De grote boer heeft namelijk de kleine boer verdrongen, vertelt Van der Ploeg. Een proces dat nog altijd doorgaat. Terwijl die kleine, traditionelere agrariërs, ‘kundige boeren zijn die van hun vak houden’, minder milieubelastend zijn, en in harmonie leven met natuur en samenleving. “Zij zijn ook minder afhankelijk van de bank en hebben al duizenden jaren bewezen bestand te zijn tegen barre sociaaleconomische omstandigheden.”

Het geluid van die kleine boer verstomt in de boerenprotesten, omdat ze als één groep optrekken in hun protest tegen overheidsmaatregelen, zegt Van der Ploeg. “Ze zitten samen in een bubbel van ‘wij tegen de buitenwereld’. Sommige boerenlandbouwers sluiten zich aan uit een verlammende solidariteit. Maar boerenorganisatie LTO behartigt alleen de belangen van die grote agrarische ondernemers. Voor de kleinere, traditionele boer doet de LTO weinig tot niets.”

Dat de grote-ondernemerslandbouw zo overheersend is, komt zeker ook door de landbouwwetenschap, stelt Van der Ploeg. “Bij de naoorlogse modernisatie was de invloed daarvan zelfs doorslaggevend. De landbouwwetenschap reduceerde het boerenbedrijf tot een technisch-economische, financiële operatie. De culturele en ethische kant is daarbij uit het zicht geraakt, de kundige boer past niet in een algoritme.”

Bescherming

Volgens Van der Ploeg heeft zijn eigen vak binnen de landbouwwetenschap, de plattelandssociologie, wel oog voor de cultuur van boeren, ‘maar dat is een dissonant geluid, een lastpost’. “De dominante stroom zei: laten boeren de nieuwe technologie omarmen en rationeel gaan handelen. De toenmalige modernisering was een ‘cultureel offensief’ tegen de oude boerenmentaliteit die als een sta-in-de-weg werd gezien. Dat heeft tot een nieuwe identiteit op het platteland geleid, een ondernemersmentaliteit. Toch heeft die de boerenidentiteit niet helemaal overgenomen, anders zouden ze wel tegen de overheid zeggen: koop het spul maar op, dan ga ik rentenieren.”

Op dit moment worden boeren bekeken met een economische, rationele bril, en door de ogen van de scheikunde: het zijn uitstoters van stikstof. De ‘kundige boer die van het boerenwerk houdt’ is veranderd in een ‘ondernemer’ binnen de globale agro-keten.

Zouden de kleinere boeren niet net als woonwagenbewoners Europese bescherming moeten genieten voor hun traditionele identiteit en manier van leven? Van der Ploeg: “Die hadden ze al, in de Bergboerenregeling. Begin deze eeuw maakten nog 6000 Nederlandse boeren er gebruik van. De filosofie daarvan was dat waardevolle ecosystemen en cultuurlandschappen die afhankelijk waren van kundige boeren in de bergen, steun verdienden. Diverse Nederlandse gebieden vielen ook onder die bergboerenregeling. Door de gure neoliberale wind is die verdwenen, maar ze verdient herinvoering. Dat is zeker de moeite waard.”

Diepe tegenstellingen

Al is de subsidiekraan openzetten ook niet alles, zegt Van der Ploeg. “Kijk maar naar de huidige subsidies: de kleinere, traditionele boeren krijgen pakweg 6000 euro inkomensondersteuning per jaar, de grotere agrarische ondernemers zo’n 60.000 euro. Oh de ironie: de boeren die je nu het hardst hoort, vangen de meeste subsidie. Dit zijn ook de boeren voor wie LTO opkomt. Maar dat zijn dus niet alle boeren.”

Zodoende ontbreekt het de kleinere boer aan een eigen stem. Hij hoort in de boerenprotesten vooral de ondernemers. Dat geluid verontrust hem. “Het is gevaarlijke radicalisering die zijn weerga niet kent. Ze schurken aan tegen geweld, slepen galgen mee, intimideren met trekkers, zien alleen nog hun eigen gelijk, zijn triomfalistisch en zien de anderen als bron van ellende. Dit is een levensgevaarlijke mix, daar komen ongelukken van.”

Of de kleinere boer hier iets tegenover weet te zetten is de vraag, zegt Van der Ploeg. “Ze willen vaak geen grote broek aantrekken, en schromen om de eenheid met hun geradicaliseerde collega’s te verbreken. Terwijl de boerenwereld diepe tegenstellingen kent. Het enige dat hen bijeenhoudt, is het rammelende idee dat de buitenwereld tegen hen is.”

Lees

Boer Jan van den Brink (40) wil best meedenken over een oplossing. ‘Maar de overheid geeft ons geen kans’

Het boerenprotest tegen het stikstofbeleid van het kabinet lijkt een schreeuw om aandacht. De boeren willen de kans krijgen om te innoveren en ze willen dat de reductielast breder verdeeld wordt over meer sectoren.

Duurzame melkveehouder Dittie van Zee is niet zo bezig met stikstof

Zo’n honderd boeren verzamelen zich dinsdag om te praten over verduurzaming van de landbouwsector. Stikstof is nauwelijks een thema.

In Nederland zijn boeren een beetje heilig

Zichtbaar en zeer invloedrijk als ze waren, wisten de boerenbedrijven lang rigoureuze ingrepen als de stikstofmaatregelen te voorkomen. De plattelandsidylle staat nu onder druk, maar is waarschijnlijk nog niet uitgewerkt.