De filosoof biedt hulp: hoe moeten we omgaan met angst?

Terroristische aanslagen, klimaatverandering, groeiende polarisatie tussen links en rechts: er is genoeg om bang voor te zijn. Wat doet angst met onze maatschappij en hoe gaan we ermee om? De Belgisch-Albanese filosoof Bleri Lleshi (38) legt uit wat hij bedoelt met 'een angstsamenleving' en houdt een pleidooi voor liefde en actieve hoop in bange tijden.

Hoe angstig is onze samenleving?

"Ze is ervan doorspekt! Wat ik frappant vind, is dat tegenwoordig de aanwezigheid van angst vooral aan terrorisme en extremisme wordt gekoppeld. Dat leidt af van het feit dat angst aanwezig is in alle facetten van de samenleving: op sociaal-economisch vlak, in de politiek, persoonlijk.

"Concurrentie ligt constant op de loer, er is vrij weinig nog zeker, en de snelheid waarmee de wereld verandert is duizelingwekkend. Dat maakt ons bang, onzeker. Bang om niet geaccepteerd te worden, om niet rond te kunnen komen, een burn-out te krijgen. Daarnaast is er de altijd aanwezige angst voor het onbekende, wat extra oplaait door thema's als vluchtelingenopvang en migratie. Als daar vervolgens gretig op wordt ingehaakt door politici en de media die dat nog eens flink aanzwengelen, ontstaat er een angstsamenleving."

Hoe dragen politici en de media daar precies aan bij?

"Die houden het angstdiscours in stand, voeden het. Als ik een lezing geef, vraag ik regelmatig aan het publiek hoeveel vluchtelingen ze denken dat er het afgelopen jaar in België zijn gekomen. Mensen komen dan met enorme getallen, tot aan 1,3 miljoen aan toe. Ze denken écht dat dat reëel is. Terwijl het werkelijke cijfer 20.000 is, in Nederland is het ietsje meer.

"Dus hoe komen die mensen aan die cijfers? Waar halen ze dat vandaan? Ik zou ook angst hebben hoor, als ik dacht dat er elk jaar 1,3 miljoen vluchtelingen naar België zouden komen. Maar vervolgens hoor je de belangrijkste politici van België spreken in termen van 'we worden overrompeld', 'ze komen allemaal naar hier om te profiteren', 'als we één Syrisch gezin toelaten, dan volgen er miljoenen' - ik citeer hè? - 'miljoenen Syriërs komen hiernaartoe!'. Tja, natuurlijk krijg je dan dit soort toestanden."

Wat voor soort toestanden?

"Doordat we niet met angst leren omgaan wordt het groter, erger. Het isoleert. We leven in tijden waarin angst heerst én niet mag bestaan. Je moet sterk zijn, onoverwinnelijk zelfs, maar je hebt wel het gevoel alsof er constant dreiging op de loer ligt. Een logische reflex is dan om zelfvertrouwen te veinzen om die onzekerheid te maskeren en jezelf te beschermen. Een grote mond hebben, de mening van anderen onderuit halen, cynisch zijn. Die houding is een soort trucje dat veel wordt toegepast door populaire politici van nu. Maar onverschillig zijn betekent nog niet dat je sterker in je schoenen staat dan anderen, hoewel het wel zo lijkt misschien. Ondertussen ben je niet toegankelijk voor andere perspectieven. Die houding levert helemaal niets op."

Hoe kunnen we op een constructieve manier omgaan met angst?

"Ik pleit voor moed, actieve hoop en liefde, drie ingrediënten die nodig zijn om de kiemen van angst te kunnen wieden. Je hoeft niet naïef te zijn, maar er is niks mis met rationeel gefundeerde hoop. Wat ik daarmee bedoel is dat we niet moeten vervallen in cynisme. Een manier om dat te doen is door in gesprek te blijven, ook met andersdenkenden. Daarbij is het van fundamenteel belang dat je rekening houdt met de angst en onzekerheden van de ander. Mensen zijn niet slecht, maar door angst en onzekerheid bouwen ze een muur van onverschilligheid op. Die muur moeten we met voorzichtigheid neerhalen.

"Mij wordt weleens verweten dat ik te soft ben in mijn aanpak. Dat je terug moet schreeuwen, hard moet zijn voor je 'tegenstanders', ze zijn immers ook hard voor jou. Ik geloof daar niet in. Een open gesprek voeren, daar geloof ik in. Samen kijken naar waar standpunten vandaan komen. Klopt de informatie waarop we onze meningen baseren? Wat heb jij gehoord, wat heb ik gehoord?

"Ik spreek regelmatig voor publiek dat anders denkt en in het begin niks van mijn ideeën moet hebben. Maar ik heb niet de pretentie ze te overtuigen, denk niet dat mijn mening 'beter' is. Tijdens zo'n lezing merk ik dat de zaal langzaam ontdooit. Het enige wat we in handen hebben, waar we allemaal toe in staat zijn, is het gesprek."

Wie is Bleri Lleshi?

Bleri Lleshi is politiek filosoof en schreef de bestsellers 'Liefde in tijden van angst' (Epo, 2016) en 'De kracht van hoop' (Epo, 2018). Naast zijn werk als docent (UCLL) en jongerenwerker houdt hij lezingen en is hij dj. Hij woont en werkt in Brussel.

Lees ook:

Een eerder deel uit de serie ‘De filosoof biedt hup’: Zijn we zelf verantwoordelijk voor de problemen in de wereld?

Hoe verantwoordelijk ben je als individu voor grotere maatschappelijke problemen zoals de opwarming van de aarde, de vervuiling van de oceaan of moderne slavernij? De mogelijkheden om verantwoord te consumeren zijn eindeloos. Maar hoeveel kun je doen en hoeveel moet je doen?