De dodenherdenking weerspiegelt waar we als samenleving staan

De Nationale Dodenherdenking is racistisch, vindt actiegroep 'Geen 4 mei voor mij'. Er wordt niet stilgestaan bij de Indonesische slachtoffers die vielen in Nederlands-Indië, wel bij de Nederlandse militairen die dit oorlogsgeweld uitvoerden. De groep riep daarom op tot een lawaaimanifestatie tijdens de twee minuten stilte. De Amsterdamse burgemeester Jozias van Aartsen heeft dit verboden. Ook vorig jaar was er ophef rondom de dodenherdenking. Het voorstel om niet alleen stil te staan bij Nederlandse oorlogsslachtoffers, maar ook bij vluchtelingen, schoot velen in het verkeerde keelgat. Heeft een herdenking het nodig om continu opnieuw bediscussieerd te worden, en eventueel te worden aangepast? Waarin zit eigenlijk precies de waarde van herdenken?

Oorsprong EU

Gert-Jan van der Heiden, hoogleraar metafysica aan de Radboud Universiteit vindt het idee om meer inclusief te zijn bij de Dodenherdenking uiterst sympathiek. "Alleen is het bij nadere beschouwing lastig om de Nationale Herdenking te verruimen als dat niet nationaal gedragen wordt. Op 4 mei staan we als land stil bij iets wat ons als land bindt. De Tweede Wereldoorlog is een nationaal en Europees trauma. Deze oorlog heeft ons doen inzien dat we in Europa anders met elkaar moesten gaan samenleven en vormt de morele oorsprong van de Europese Unie. De actuele, politieke thema's die actiegroepen inbrengen zijn niet op dezelfde manier samenbindend. Een nationale herdenking is daarvoor niet de juiste vorm. Manifestaties en opiniepagina's zijn dan geschikter."

"Alle oorlogen op één hoop vegen lijkt mij ook een slecht idee", reageert Désanne van Brederode, filosoof en lid van Het Syrisch Comité. "Op 4 mei moeten we trouw blijven aan WOII en de slachtoffers die toen zijn gevallen. Al snap ik heel goed dat Syriërs verontwaardigd zijn dat beelden uit Aleppo bij ons niet dezelfde verontwaardiging oproepen als beelden uit de Tweede Wereldoorlog. Maar leed moet je nooit gaan vergelijken. Wel vind ik dat de Dodenherdenking gebruikt moet worden als spiegel, die je laat nagaan: wat doe ik nu als burger met deze historische kennis? Leef ik enkel mee met Anne Frank of trek ik deze kennis door naar dit moment, naar hoe ik me nu gedraag als burger? Vanuit die reflectie ben ik zeer betrokken geraakt bij de Syriërs."

Morele bron

Van der Heiden: "Abel Herzberg, advocaat en schrijver, zei: het grote belang van de Dodenherdenking is niet alleen stilstaan bij dit particuliere kwaad dat geschied is, maar ook het besef dat er altijd het gevaar bestaat dat mensen opnieuw overgaan op iets fundamenteel onmenselijks. Daar sluit ik mij bij aan. Kwaad kan zich altijd opnieuw manifesteren. Tegelijkertijd is er de menselijke hoop dat wij ook op een andere manier met elkaar om kunnen gaan. Dergelijke fundamentele ideeën horen voor mij ook bij de inhoud van het herdenkingsritueel. Het is belangrijk om ons daarbij te richten op een gruwelijke episode uit onze geschiedenis, waarover geen discussie bestaat. Als samenleving onderkennen wij dat in de Tweede Wereldoorlog groot kwaad is geschied. Dat kan vervolgens als morele bron dienen om op andere platformen andere vormen van datzelfde kwaad aan de orde te stellen, zoals de vluchtelingencrisis en de politionele acties in Indonesië."

(Tekst gaat verder onder afbeelding)

Van Brederode: "Maar dat gebeurt veel te weinig! De Dodenherdenking moet daar meer ruimte voor bieden. Niet rondom de twee minuten stilte en de kransleggingen. Maar wel later die dag. Nu wordt er 's avonds bijvoorbeeld altijd een aangrijpende oorlogsfilm getoond, zoals 'Soldaat van Oranje'. Het lijkt mij een goed idee als daarna een thema-uitzending op de publieke omroep volgt over hoe we deze materie door kunnen trekken naar het heden. Dat kan door stil te staan bij vragen als: hoe kun je in deze tijd voorkomen dat je meegaat in massabewegingen, in propaganda? De Tweede Wereldoorlog is soms net een los blokje geschiedenis, waarmee we nu niets meer te maken hebben."

Van der Heiden: "Dat is problematisch, maar het heeft tegelijkertijd iets goeds. Juist om het verleden meer door te kunnen trekken naar het heden is dat gemeenschappelijke bewustzijn van kwaad nodig. De Tweede Wereldoorlog die herdacht wordt, is dan inderdaad een soort afgesloten blokje. Maar het is daarmee ook de bron waaruit het besef kan opwellen dat dit kwaad destijds zomaar is opgekomen, en dat dit opnieuw kan gebeuren. Hoe meer we bij deze bron stilstaan, hoe sterker dat besef wordt. En, zo hoop ik, hoe beter wij worden in het verleden doortrekken naar het heden."

Hypocriet

Van Brederode: "De manier waarop dat nu gebeurt, vind ik vaak kortstondig en oppervlakkig. Rondom 4 mei krijgt Het Syrisch Comité soms de vraag: kunnen jullie een vluchteling leveren? Dan mag iemand zijn droevige verhaal komen vertellen. Het publiek pinkt een traantje weg, complimenteert de vluchteling met zijn goede beheersing van het Nederlands en zijn lekkere humus - en dan horen we weer een jaar niets."

Van der Heiden: "Dat klinkt inderdaad hypocriet. Toch moeten we denk ik het belang ervan niet onderschatten. De vluchtelingenproblematiek krijgt op die dagen wel een gezicht. En de onmenselijkheid die daar geschiedt, wordt verbonden aan de onmenselijkheid die wij uit onze eigen nationale verleden kennen. Maar dit maatschappelijk engagement zou zich inderdaad breder moeten manifesteren."

Van Brederode: "Mij lijkt het wel wat als mensen die op de Dam de dodenherdenking bij willen wonen eerst een testje in moeten vullen. Met vragen als: wat gaat u de overige 364 dagen van het jaar doen met deze verschrikkelijke feiten? Ik denk dat er dan in plaats van duizenden, nog maar een paar honderd mensen staan."

Lees ook: Rechter beslist of actiegroep het 'heilig moment' op de Dam mag verstoren

"Zonder rel geen debat." Actievoerder Rogier Meijerink wil hoe dan ook tijdens de Nationale Herdenking, morgenavond, zijn lawaaidemonstratie houden. De rechter beslist donderdag of de gemeente die terecht verboden heeft.

Ephimenco: Mooi toch, een boefje dat een kort geding aanspant om boe te mogen roepen

Democratie is niet voor bange mensen en je kunt er soms juist heel vrolijk van worden. Zeker als enkelen zich keurig van democratische instrumenten weten te bedienen om de meest krankzinnige eisen te stellen.