De democratie opnieuw uitvinden in 112 bladzijden

Over de auteur

Dilara Bilgiç (2002) rondde haar gymnasiumdiploma af met een profielwerkstuk. Dat heeft ze nu uitgewerkt tot het boek ‘De Black Box democratie’. Bilgiç kreeg eerder een eervolle vermelding op de Filosofie Olympiade.

Over het boek

Bilgiç onderzoekt de democratie, want de media en politici zelf beweren maar wat graag dat die onder druk staat. Klopt dat wel? (Spoiler: ja.) En zijn het werkelijk de rechtspopulisten die een scheuring veroorzaken? (Spoiler: nee.) Daarnaast ontwikkelt ze een nieuw democratisch systeem, waar de titel naar verwijst.

Puzzelen met politici

De Nederlandse bevolking is ontevreden over de politiek. Tegelijk gaan we massaal naar de stembus. We hebben misschien wel vertrouwen in de democratie, maar niet in onze politici. Niet gek, zegt Bilgiç, want als je de media volgt lijkt het alsof hetzelfde spelletje zich steeds herhaalt: er komt een schandaal boven tafel, men ontkent in alle toonaarden tot dat niet meer houdbaar is, vervolgens wordt één persoon verantwoordelijk gesteld en die moet het strijdtoneel verlaten. De oppositie is bovendien permanent ‘tegen’ wat de coalitie besluit; denk aan Geert Wilders die de Tweede Kamer een ‘nepparlement’ noemde. Het is alsof politici zich richten op één puzzelstukje, zegt Bilgiç, zonder het hele plaatje te zien: de structuren die aan de misstand ten grondslag liggen. Niet alleen leidt dat tot tunnelvisie, het ondermijnt ook onze democratie, zegt ze. Het voortdurende getouwtrek kalft de legitimiteit van het landsbestuur af en vermindert de efficiëntie van het bestuur.

Betrek burgers bij besluiten

Tegelijkertijd, zegt Bilgiç, wordt een grote groep Nederlanders stelselmatig niet gehoord. Politici zijn zelden lager opgeleid, en ze luisteren veel vaker naar wetenschappers dan naar de ervaringen van burgers. Onze democratie is een ‘diplomademocratie’ geworden. Als we er nou voor zouden kunnen zorgen dat meer burgers betrokken zijn bij de besluitvorming, en de politici wat meer samenwerken in plaats van de tegenstellingen steeds benadrukken? Dan wordt onze democratie misschien wat gezonder, denkt Bilgiç.

Leren van ‘de zwarte doos’

Bilgiç ontwerpt daartoe een nieuw soort democratisch systeem. Ze bouwt voort op het ‘Black Box-denken’ dat Matthew Syed beschrijft in zijn gelijknamige boek. Vliegtuigbouwers gebruiken de zwarte doos namelijk niet om na een crash de piloot te berispen, maar om ervan te kunnen leren en het vliegtuig nóg veiliger te maken. Die instelling zou Bilgiç ook graag in de politiek zien. In plaats van een Tweede Kamer bestaat Bilgiç’ Black Box-democratie daarom uit een VolksKamer (VK) en een BeleidsKamer (BK). De BK, bestaande uit experts, stelt wetsvoorstellen op, en de VK, die uit gelote burgers bestaat, stemt erover. Hierbij wordt met ‘expert’ niet alleen een hoogleraar of onderzoeker bedoeld, maar ook een ervaringsdeskundige of iemand met affiniteit met een bepaald onderwerp. Daarnaast is er nog een kabinet, dat lijkt op wat we nu hebben, behalve dat zij een puur uitvoerende taak heeft, en dat de ministers door loting uit een groep experts worden gekozen. Bovendien stemmen burgers niet op partijen, maar op welke beleidsdomeinen zij vertegenwoordigd willen worden (denk aan sport, religie, immigratie, etc.). De BeleidsKamer is weer een afspiegeling van die verkiezingen.

Redenen om dit boek niet te lezen

Er is weinig aan te merken op zo’n stevig in elkaar gezet, soepel geschreven filosofisch essay als je bedenkt dat de schrijfster ervan nog niet eens studeert. Het boek smaakt naar meer, en hopelijk kan de jonge Bilgiç haar voorstel meer uitwerken. De Black Box-democratie zal door de burgers een stem te geven en door loting te gebruiken, de democratie hopelijk legitiemer maken, zegt Bilgiç. Maar is deze ook efficiënter? En waarom kun je die problemen van legitimiteit en efficiëntie eigenlijk niet oplossen met het huidige systeem van verkiezingen en partijen? Daar zou ze meer over mogen zeggen.

Redenen om dit boek wel te lezen

Bilgiç heeft een moedig en prikkelend boek geschreven. Ze stelt vanzelfsprekendheden ter discussie en betrekt er interessante denkers bij, onder wie Bruno Latour en David van Reybrouck – het is duidelijk dat ze vooral bij die laatste veel inspiratie heeft opgedaan. Hopelijk horen we meer van haar!

Lees hier meer boekrecensies