De brief van wetenschappers Bonten en Koopmans slaat de plank volledig mis

In geen institutie heeft de Nederlander zoveel vertrouwen als in de wetenschap. De regering, het parlement, de media en zelfs de rechtspraak kunnen daar niet aan tippen. De eerste twee moeten genoegen nemen met een zesje, terwijl de wetenschap een zevenenhalf krijgt. De afgelopen twee jaar heeft dat vertrouwen een extra boost gekregen, dankzij Covid-19. Hoewel het vertrouwen bij sommige groepen terugliep, gebeurde vaker het omgekeerde.

Overall is het vertrouwen in de wetenschap torenhoog. Dat meldt het rapport Vertrouwen van Nederlanders in wetenschap, dat het Rathenau Instituut in maart van dit jaar publiceerde. Op het omslag prijken viroloog Marion Koopmans en intensivist Diederik Gommers, beiden van het Erasmus MC.

Toch waarschuwde medisch microbioloog en OMT-lid Marc Bonten afgelopen vrijdag in deze krant voor ondermijning van de wetenschap. Een dag eerder hadden hij en Marion Koopmans in een Open Brief diezelfde waarschuwing geuit. De brief werd in een mum van tijd door 300 vooral in de medische sector werkende wetenschappers en bestuurders ondertekend.

Keurig volgens het boekje, zou je zeggen

Aanleiding voor hun actie was de beschuldiging van Forum voor Democratie-Kamerlid Gideon van Meijeren dat Jaap van Dissel als voorzitter van het OMT ‘corrupt’ zou hebben gehandeld. Meerdere Kamerleden veroordeelden die beschuldiging op felle toon en ook de waarnemend voorzitter had bedenkingen. Hij schorste het debat toen Van Meijeren zijn beschuldiging herhaalde. Keurig volgens het boekje, zou je zeggen, maar voor Bonten en Koopmans was dat niet genoeg. De beschuldiging was de druppel die de emmer deed overlopen. ‘De stelselmatige aanvallen op de wetenschap en de wetenschappers hebben gevolgen’, klonk het dreigend in hun brief.

Zouden wetenschappers hun leven niet meer zeker zijn, vroeg ik me bezorgd af. Loopt de wetenschap na honderden jaren van bloei het risico ten onder te gaan?

Niet te kwantificeren

Maar nee, dat bedoelden Bonten en Koopmans niet. Het ging hun niet om hun lijfsbehoud, maar om het onze. Hadden wij gewone burgers beter naar de wetenschappers geluisterd en minder naar de desinformatie van niet-wetenschappers, dan waren er minder doden gevallen. Bonten gaf toe dat die stelling niet te kwantificeren is, maar aannemelijk was het wel.

Wetenschappelijk snijdt zijn bewering geen hout. Niet alleen omdat die inderdaad niet te toetsen is, maar het omgekeerde kan evengoed waar zijn: juist de polarisatie en desinformatie boden wetenschappers de kans om hun waarheden bij herhaling en via velerlei kanalen te verspreiden. Zonder tegenspraak was dat niet gelukt, al is ook die bewering niet te toetsen.

Moreel en politiek is het schermen met ‘gevolgen’ bij tegenspraak een zwaktebod. Burgers kunnen in de afweging tussen een eigen goed leven en het mijden van risico’s andere keuzes maken dan de biomedische wetenschap.

Het mag niet zo zijn dat alleen harde wetenschappelijke informatie telt

Het zou de briefschrijvers sieren als ze, zoals de Amerikaanse hoogleraar wetenschaps- en techniekonderzoek Sheila Jasanoff bepleit, meer nederigheid zouden tonen. Juist in situaties van wetenschappelijke onzekerheid en complexiteit, zoals tijdens de Covid-19-pandemie, mag het niet zo zijn dat alleen harde wetenschappelijke informatie telt. Het is ook belangrijk om te onderzoeken waar mensen waarde aan hechten en waarom dat zo is. Het vergt nederigheid van wetenschappers en beleidsmakers om zich te engageren met die verschillende invalshoeken, aldus Jasanoff, die dat eerder uitwerkte in haar essay Technologies of humility (Nature, 31 oktober 2007).

De brief van Bonten en Koopmans slaat de plank volledig mis. De wetenschap is de laatste die op dit moment over vertrouwen heeft te klagen. Dat zou hen dankbaar moeten stemmen.