Dansleraar John Kayongo: Ik hoef geen verbinding te zoeken met de natuur, want ik bén de natuur

Vanuit allerlei spirituele tradities proberen mensen in verbinding te komen met de natuur. Hoe doen ze dat? John Kayongo is dansleraar en groeide op met Ubuntufilosofie.

Hij maakt een grote zwaai met zijn armen en reikt dan verwachtingsvol naar boven. Zijn leerlingen doen de bewegingen na – nauwgezet en synchroon. Ze zitten al jaren op Afrikaanse dansles bij John Kayongo. Vandaag leren ze, in een gymzaaltje in de Utrechtse wijk Lombok, een dans uit de Dorobo-cultuur die bij de oogst hoort. Met hoge sprongen, en korte, krachtige heupbewegingen.

“Nee, nee, nee”, Kayongo is nog niet tevreden met hun uitvoering. “Je hoofd rechtop, alsof je vanaf je kruin verbonden bent met de lucht.” Hij tapt even met zijn vingers op zijn eigen kruin en gebaart naar het plafond, een denkbeeldige draad aanwijzend. “En dan je heupen. Die draai je naar de grond – zo zijn we verbonden met de aarde. Snap je? Boven en beneden, lucht en aarde.”

Dansen om je ziel te voeden

Behalve danser is John Kayongo ook cultureel antropoloog. Voor zijn studie verdiepte hij zich in de spirituele tradities waar Afrikaanse dansstijlen onderdeel van uitmaken. Hij kreeg dat ook al vanuit huis mee. “Mijn moeder zei: ‘We eten om ons lichaam te voeden, we dansen om onze ziel te voeden’.”

Hij zou niet zeggen dat hij iets doet om ‘met de natuur in verbinding te komen’. “Ik begrijp mensen niet helemaal die per se naar het bos moeten om dat te kunnen ervaren. Wij zijn al deel van de natuur. Wij zijn de natuur. Zo heb ik het van mijn moeder geleerd, vanuit de Ubuntufilosofie. En dat is waarom we dansen: om dat te vieren.”

Daar doet de kale entourage van een gymzaal voor hem niets aan af. Maar ’s zomers, als de temperatuur het toelaat, doen ze de danslessen buiten in het park. En op de reizen naar Oeganda die Kayongo zo nu en dan organiseert, gaan ze daar de bergen in. “De laatste keer begon iemand daar te huilen om hoe mooi ze het vond. De natuur is een spiegel. Zie je haar schoonheid, dan zie je die in jezelf.”

Samen versus individu

Een deel van zijn jeugd bracht hij door in Kenia, zijn familie komt oorspronkelijk uit Oeganda. In Afrikaanse landen leven mensen dichter bij de natuur, zegt Kayongo. “En we doen er meer samen. We planten samen, we oogsten samen, we spitten allemaal in de grond. We gaan niet zomaar de natuur in, zonder doel. Je gaat de natuur in om de geiten mee te nemen, of water te halen.”

Al staat dat ook onder druk in Afrikaanse landen, zegt Kayongo. “Mensen trekken er massaal naar de stad, en krijgen er vervolgens levens die meer om het individu draaien, net als hier.”

Het probleem daarmee is niet zozeer dat ze dan de verbinding met de natuur kwijtraken – dat kan immers niet. “De natuur is in je”, zegt Kayongo. “Maar wat er gebeurt, wat eerder hier in het Westen is gebeurd, is dat we ons daar steeds minder van bewust zijn. We zijn onszelf belangrijker gaan vinden dan de natuur. We zijn bezittingen hoger gaan waarderen dan de natuur. We willen alleen maar spullen. En dat leidt ons af van de natuur.”

Je geeft, je ontvangt

Al de hele les heeft hij de leerlingen vlugge handbewegingen laten herhalen. Eerst moet je de handpalmen vlak voor je houden, de vingers tegen elkaar, dan keer je de handpalmen om. Nu volgt de toelichting over de betekenis. “Die eerste beweging is een zegening”, zegt Kayongo, intussen een beetje buiten adem van de dansroutine. “Je zegent de natuur met je handen. Daarna draai je ze om, met je palmen naar je toe, dan zegent de natuur jou. Je geeft, je ontvangt, je geeft, je ontvangt, enzovoorts.”

Zijn danslessen zijn in wezen ook lessen in Ubuntufilosofie. “Zo hoort het ook. Die is altijd oraal doorgegeven, door muziek, door verhalen, door dans.”

Hij is erin geslaagd de deelnemers aan de danslessen een gemeenschap met elkaar te laten vormen. “Ze kennen elkaar, sommige van mijn leerlingen zijn goed bevriend met elkaar geworden. We drinken altijd thee met elkaar na afloop.”

Het is zijn werk, de danslessen, maar tegelijkertijd is het een ‘gebed’ voor hem, zegt Kayongo. “Een collectief gebed, zoals de dans die we nu oefenen ook voortkomt uit een gezamenlijk ritueel. Ja, ik dans ook weleens voor mezelf, maar de lessen zijn belangrijker voor me. Want hier dansen we met elkaar. Net als in mijn dorp – van oma’s tot vierjarigen, de hele gemeenschap doet mee. Als het daar regent, dan gaat ieders land nat zijn. We gaan er allemaal blij van worden. Dat moeten we dus ook samen vieren.”

Niet alleen

Hij danst niet alleen vanuit vreugde. “Ik dans ook altijd mijn zorgen eruit. Een tijdje geleden heb ik een vriend verloren, en door omstandigheden kan ik niet naar de begrafenis. Er is een verdriet in me. Ik heb dat bewust meegenomen hierheen, en de dansbewegingen gemaakt met een bedroefde intentie. Ik kan wel thuis gaan zitten huilen, maar ik kan de energie van het huilen ook gebruiken tijdens het dansen.”

Dat betekent niet dat het nu is verdwenen, zegt Kayongo. “Maar ik heb het wel omgezet in een beweging. Al is het verdriet nog niet weg, ik heb het tenminste geuit. Belangrijker is nog: de groep heeft me geholpen het eruit te krijgen, en het in iets anders te laten transformeren. Ik deed het niet alleen, dáár gaat het om.”

Lees ook:

Peter van Asselt (41) maakt symbolische bloemschikwerken

‘Je komt dicht bij God door het aanraken van een tak’