Burgerlijk ongehoorzaam: boeren versus klimaatdemonstranten

Op 29 september schreef het Dagblad van het Noorden dat het eerste boerenprotest gesponsord werd door grote agrarische bedrijven, zoals onder andere Vion Food Group en veevoedergigant De Heus. Total feed-bedrijf ForFarmers betaalde bovendien een communicatiebureau dat de dag in goede banen moest leiden. Het gaat ook om ons belang, zeiden de bedrijven toen hun werd gevraagd naar hun motivatie. Misschien gaat het zelfs voorál om hun belang.

Het andere grote protest van de afgelopen weken, van Extinction Rebellion, de internationale groep rebellen tegen het uitsterven, die op de Stadhouderskade in Amsterdam in de weg gingen liggen, ageert juist tegen grote bedrijven. Zij willen dat regeringen de waarheid vertellen over het klimaat, een halt toeroepen aan biodiversiteitsverlies en uitstoot van broeikasgassen, en dat burgers kunnen gaan meebeslissen over deze zaken.

Beide groepen zaten het verkeer in de weg. De tractors creëerden lange files en reden daarna het gras van het Malieveld aan gort. De klimaatactivisten gebruikten hun lichamen om een levende ketting te vormen, die auto’s moest stoppen. De boeren werden niet gearresteerd, minister Schouten kwam ze zelfs een hart onder de riem steken, de activisten wel – burgemeester Halsema sprak geen bemoedigende woorden.

Bestaande liberale democratieën rechtvaardiger maken

Beide partijen omschrijven hun gedrag als burgerlijke ongehoorzaamheid. In de filosofie wordt die vaak beoordeeld aan de hand van een definitie van de Amerikaanse politiek filosoof John Rawls. Burgerlijke ongehoorzaamheid is volgens hem een politiek gemotiveerde, publieke, niet-gewelddadige en gewetensvolle daad die de wet breekt met als doel bestaande wetten of beleid te veranderen. Rawls schreef over rechtvaardigheid en zag burgerlijke ongehoorzaamheid als een manier om bestaande liberale democratieën rechtvaardiger te maken.

Filosofen zijn het graag met elkaar oneens en Rawls heeft op alle punten van de definitie kritiek gekregen. Er zijn zelfs denkers die Rawls’ uitgangspunt niet accepteren. Wat als het liberaal-democratische systeem niet rechtvaardig is, bijvoorbeeld omdat het bepaalde groepen structureel uitsluit, of omdat bepaalde problemen onzichtbaar blijven? De Canadese politiek filosoof James Tully schrijft dat burgerlijke ongehoorzaamheid en andere daden van verzet dat systeem zelf aan de orde kunnen stellen. In plaats van binnen het bestaande politieke spel wijzigingen voor te stellen, richten dat soort politieke praktijken zich volgens Tully juist op het veranderen van de regels van het spel.

De regels van het spel

De boeren willen het liefst dat alles bij het oude blijft en protesteren voor hun eigen hachje. Het is daarbij de vraag of dit wel een politiek protest is, of simpelweg een uitdrukking van de economische macht – de bedrijven achter de boeren hebben zoals we zagen een stevige vinger in de pap.

De klimaatactivisten doen iets totaal anders. Zij willen de onrechtvaardigheid van het huidige systeem aankaarten – niet voor zichzelf, maar voor de planeet en het algemeen belang. Daarin maken ze gebruik van tactieken die soms illegaal zijn; zo laten ze zich expres arresteren. Maar brieven, petities en demonstraties helpen niet, die schudden de politiek en medeburgers niet wakker. En dus gaan ze op straat liggen, lijmen ze hun hand vast, in de hoop de regels van het spel te veranderen.

Lees ook:

Wie zijn de activisten van Extinction Rebellion?

Wie zijn die Extinction-rebellen, die zingen dat ze van de politie houden en van de regering eerlijkheid vragen?Naïeve jongeren of slimme klimaatstrijders? Sinds vorige week organiseren ze overal ter wereld ontregelende acties.

Lees ook:

De milieustrategie van grote bedrijven? Afwachten

Wat doet het bedrijfsleven om het verlies aan soorten en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen te beperken?Er kan nog veel verbeteren, blijkt uit een studie.