Brusselse podia willen ramadan-vriendelijk zijn, en daar is niet iedereen blij mee

Tijdens de ramadanperiode gaan moslims minder vaak naar het theater, merkten ze bij het Kaaitheater in Brussel. Met het initiatief ‘Ramadan Friendly’ wilde het theater laten zien dat cultuurhuizen rekening houden met de ramadan, door bijvoorbeeld toe te staan dat er iets wordt gegeten of gedronken tijdens de voorstellingen.

Wat begon als een ogenschijnlijk sympathieke actie gericht op inclusie in de cultuursector, groeide snel uit tot een publiek debat over islam, artistieke vrijheid en de publieke ruimte, waar ook de politiek zich tegenaan bemoeide.

Terwijl het idee voor het label in eerste instantie ontstond na vragen vanuit het publiek, zegt initiatiefnemer en publieks­werker bij Kaaitheater ­Fatima-Zohra Ait El Maâti. Ze is terughoudend met interviews na de kritiek van de laatste weken, maar wil tegenover Trouw toch reageren.

‘Label leidt tot zelfcensuur’

“We kregen de vraag of het mogelijk was een flesje water mee de zaal in te nemen of iets kleins te eten”, zegt ze. “De meeste bezoekers die ’s avonds naar het theater gaan hebben thuis gegeten, maar dat is geen optie voor vastende moslims die wachten tot zonsondergang.”

Kaaitheater organiseerde een focusgroep met moslims uit de cultuursector. Dat resulteerde in het label ‘Ramadan Friendly’ dat inmiddels door 25 Brusselse cultuurhuizen wordt gedragen. Ze bieden onder andere gratis water aan of richten een stilteruimte in om te bidden. Verder zijn er content warnings die waarschuwen voor ‘naaktheid, muziek, verbaal en fysiek geweld’.

Het label en met name de waarschuwingen riepen weerstand op. Volgens de Vlaamse minister van cultuur Jan Jambon (Nieuw-Vlaamse Alliantie) kunnen die leiden tot zelfcensuur, schreef hij in een brief aan de Brusselse cultuurhuizen. Hij juichte het toegankelijker maken van cultuur toe, maar ‘een dergelijke religieuze inmenging in de cultureel-artistieke praktijk’ vond hij ‘problematisch’.

Een misverstand, vindt Ait El Maâti. “We waarschuwen het hele seizoen voor seks en geweld in voorstellingen. Nu wordt het gelinkt aan een geloofsgroep. Dat was niet de bedoeling, dat had anders kunnen worden gecommuniceerd.” De waarschuwingen ziet ze niet als censuur. “De inhoud van de voorstellingen blijft onveranderd.”

Betuttelend

Ook mensen uit de moslimgemeenschap waren kritisch, onder wie Youssef Kobo, opiniemaker en oprichter van A Seat at the Table, een organisatie die kansarme jongeren helpt op de arbeidsmarkt. “Stickers bij voorstellingen die waarschuwen voor seks en geweld, wie heeft daarom gevraagd?” zegt hij. “Zo lijkt het alsof moslims kinderen zijn die geen idee hebben wat er in de wereld gebeurt. Ik vind het paternalistisch en betuttelend.”

Hij wil geen woordvoerder van ‘de moslimgemeenschap’ zijn, benadrukt Kobo, want die is heel divers. Maar: hij vindt het label ‘bizar’. “Moslims zijn tijdens de ramadan bezig met liefdadigheid, ze gaan niet naar het theater. Dit schept een onterecht beeld dat moslims willen dat mensen zich continu aanpassen.”

Volgens Kobo wakkert het label een non-discussie aan waarbij moslims “de boksbal van het publieke debat” worden. “Dat is jammer, want er zijn veel grotere uitdagingen waarover we het zouden moeten hebben, zoals discriminatie op de arbeidsmarkt of dagelijks racisme.”

Initiatiefnemer van het label Ait El Maâti is het niet met Kobo eens. “Er wordt van uitgegaan dat alle moslims zich tijdens de ramadan onttrekken aan het cultuurleven, maar sommigen beslissen om wel naar het theater te gaan, als toeschouwer, artiest of omdat ze werken in de sector. Het is niet aan ons om te bepalen hoe mensen hun godsdienst beleven. Wij willen alleen ieders theaterervaring vergemakkelijken.”

‘Cultuurhuizen worstelen met inclusie’

Kobo gelooft in de goede bedoelingen. “Misschien zijn er wel degelijk moslims die hier behoefte aan hebben. Alsnog moet je als organisatie dan de vraag stellen: wil je echt twintig moslims tegemoetkomen als je daarmee 200.000 nieuwe mensen tegen de moslimgemeenschap opzet? ‘Moslims willen labels op cultuurhuizen’, dát is wat de gemiddelde Belg na zo’n discussie onthoudt.”

Socioloog Walter Weyns van de Universiteit Antwerpen ziet dat cultuurhuizen worstelen met inclusie en diverse groepen proberen te trekken. “Maar zo’n label staat haaks op het idee van secularisatie.” Volgens hem raakt het ramadan-label bij niet-islamitische Belgen aan iets groters. “Het is een symboolkwestie. Mensen voelen zich aangetast in hun identiteit. Ze krijgen het gevoel dat ze zich moeten aanpassen aan een minderheid.”

Weyns wijst op een eerdere discussie omtrent kerstverlichting, die in Leuven ‘wintersfeerverlichting’ werd genoemd. “De christelijke cultuur moet inbinden terwijl elders ruimte wordt gemaakt, daar is men het niet mee eens.”

De reactie van minister van cultuur Jambon plaatst Weyns in een bredere kritiek op activisten die zich inzetten voor inclusie en diversiteit en die ‘woke’ genoemd worden. Jambon probeert met zijn reactie het thema, waarmee nu vooral het radicaal-rechtse Vlaams Belang zich profileert, naar zich toe te trekken, meent Weyns. N-VA-partijvoorzitter Bart De Wever bracht onlangs een boek uit waarin hij stelt dat woke een gevaar is voor de samenleving. “De partij wil het electoraat van Vlaams Belang aanspreken.”

Verhitte discussie

Volgens Ait El Maâti is het label simpelweg een antwoord op de behoeften van het publiek. “We merken: er is een verhitte discussie zonder nuance aan de buitenkant, maar aan de binnenkant is het vooral een positieve ervaring. Mensen bedanken ons dagelijks voor het initiatief.”

Als voorbeeld noemt ze een groep moslimjongeren die zei dat ze voor een schoolopdracht specifiek voor het Kaaitheater koos vanwege het ‘Ramadan Friendly’-label. “Ze waren blij dat ze water mee de zaal in konden nemen en ook met de erkenning. De dag daarop kwam een nog grotere groep studenten kijken omdat ze hadden gehoord hoe fijn het was. Dat is waar we het voor doen.”

Lees ook:

Vlaamse politici schatten hun kiezers te rechts in. ‘Ze willen democratisch zijn, maar ze kunnen het niet’

Vlaamse politici doen hun uiterste best om de wensen van kiezers te leren kennen. Maar daar slagen ze niet goed in, concluderen drie politicologen na onderzoek. Dat komt deels door het ‘amateurisme’ waarmee politici de publieke opinie tot zich nemen.