Boeddhistisch leraar Jotika Hermsen wordt vrijdag negentig. Zaterdag geeft ze een groot feest, dagelijks begeleidt ze online meditaties. ‘We moeten nog steeds leren wat gelukkig maakt.’
“Ik zou het eens wat kalmer aan moeten doen, maar dat komt er maar niet van”, vertelt Jotika Hermsen olijk aan de keukentafel van haar appartement in het Overijsselse Heino. Vanochtend om zeven uur begeleidde ze nog online haar dagelijkse vipassana-meditatie. “In die meditatie kreeg ik een vraag van een deelnemer over verveling. Nou, dat moet je mij niet vragen. Ik verveel me nooit.”
Naast die online meditatie beantwoordt ze zelf al haar mails, is ze actief in het bestuur van de door haar opgerichte boeddhistische stichting Sangha Metta en heeft ze elke woensdag een meditatiegroep in haar dorp. “Het is wel goed dat het nu wat minder wordt, want mijn lijf wordt brozer. Mijn handen hebben vanwege een spierziekte nog amper kracht. Vroeger was ik vlug, vlug, vlug en reisde ik veel. Maar ik heb in de coronaperiode ontdekt dat veel ook online kan. Ik hoef niet meer drie uur te reizen, heerlijk. En dankzij vrienden die me helpen met klusjes kan ik nog zelfstandig wonen.”
Dit voorjaar verscheen de bundel Anders zien, met haar columns en lezingen over de boeddhistische leer. “Ik twijfelde steeds over dat boek, want ik dacht: alles is al geschreven en ik weet maar zo weinig. Pas op mijn 54ste begon ik met het boeddhisme en er is nog zoveel kennis die ik niet heb.”
Uw boek heet Anders zien. Wat bent u anders gaan bekijken?
“Vooral mijn beeld over God. Ik leefde van kinds af aan met het beeld van de alwetende en alziende Schepper: God die alles beheert, stuurt en kan. Totaal omniscient. Daar kniel je voor en bid je toe. Toen ik 21 was, ging ik vol overtuiging voor God en de mensen naar het klooster.”
Hermsen verbleef 24 jaar in het klooster van de Franciscanessen en zocht toen ook al verdieping en contemplatie. Uiteindelijk vond ze die niet in het klooster, maar bij de Boeddha. “Het godsbegrip wordt in het boeddhisme anders ingevuld – of misschien wel niet, afhankelijk van wat je eronder verstaat.”
“De Boeddha kon geen onafhankelijke entiteit vinden. Alles heeft te maken met het principe van oorzaak en gevolg. Dat inzicht zorgde ervoor dat ik anders ging kijken naar God. Dat was een enorme verschuiving in mijn waarneming. Daarna wist ik: God is een concept. En een concept is door mensen gemaakt. Dat klinkt oneerbiedig, maar zo is het niet bedoeld. Ik heb dan ook niet het gevoel dat ik destijds ben uitgetreden, wel qua vorm natuurlijk, maar niet qua inhoud. Want het onnoembare blijft uitnodigen.”
Wat raakte u vooral in het boeddhisme?
“De zoektocht naar de ultieme waarheid. Dat is een groot mysterie, maar voor mij zit dat in ieder moment. Ooit hoorde ik de zin: het gebeuren ís de werkelijkheid. Wat er nu naar je toekomt, daar gaat het om. Ik ben dankbaar dat ik die transformatie in één leven heb meegemaakt.”
Kunt u uitleggen wat er in uzelf is getransformeerd?
“Deze leer is contemplatief en heeft de mens als object. Dat is een groot verschil. Je gaat naar binnen en leert: wie ben ik eigenlijk? In diepste zin. Dan ervaar je dat er een lichaam is en een geest, en dat die niet zonder elkaar kunnen. Dat is voor mij allesbepalend geweest en zo beschrijf ik het ook in mijn boek. Zodat de lezer ziet dat de geest zo grijperig is en zich overal aan wil vastklampen. Mensen nemen tegenwoordig heel veel beslissingen voor direct gewin. Maar karma werkt heel langzaam: wat je uitzet komt terug bij ons.”
Waar ontbreekt het vooral aan in deze tijd?
“De vleugels van het boeddhisme zijn wijsheid en mededogen. Maar wie heeft nog de tijd om echt te kijken naar wat nodig is? Ik zie vooral een gebrek aan wijsheid. Vroeger gingen politici vaak een weekend het klooster in. Als een soort toetssteen. Maar welke politicus vraagt zich nu af: waarom zijn we hier? Waarop ik dan denk: wat is hun ijkpunt?”
Hermsen is geen zwartkijker, maar denkt wel veel na over de toekomst. Zo liet ze zich niet vaccineren tegen Covid-19. Daardoor kwam ze alleen te staan – ook in haar eigen beweging. “Ik zie mezelf echt niet als activiste, maar al die maatregelen, bedoeld om oude mensen zoals ik te beschermen, daar geloof ik niet in. Ik doe veel aan Qigong, zet homeopathie in en heb een goede Chinese dokter die me op de been houdt. Wat ik het moeilijkst vind, is de tweespalt in de samenleving die erdoor is ontstaan. Dat is zorgwekkend.”
Waarin zit de oplossing om verdere polarisatie te voorkomen?
“We moeten nog steeds leren wat gelukkig maakt. De Boeddha wijst daarin de weg: niet alles oppotten en vergaren, maar ontvangen en geven. We moeten leren leven met wat we nodig hebben; niet per se met wat we kunnen krijgen. Mensen gaan tegenwoordig het graf in met eindeloos veel spullen en geld. Je moet als mens kunnen zijn met wat er is, met wat je toekomt. Niet alleen materieel, ook geestelijk.”
Zelf ervaart ze dat ook dagelijks. Zo bezocht Hermsen voor haar verjaardagsfeest meerdere locaties: de een wat ouderwets en eenvoudig, de ander veel luxer. “Ik stond op die prachtige locatie vol verwennerij en kon voelen: dit is echt een cadeau voor mijn gasten. Dit zou ik kunnen doen.” Maar eenmaal thuis ging ze echt voelen en koos ze voor het eenvoudige parochiehuis in het dorp. “Voor mij draait dit feest om de ontmoeting en niet om het kunnen kiezen uit acht verschillende sandwiches. We kleden het aan met vriendelijkheid en een mooie lezing van de boeddhistische geleerde monnik dr. U Nandamala uit Myanmar.”
Zo terugblikkend op negentig levensjaren, wat is dan uw belangrijkste les?
“Dat je niet kunt leven zonder compassie, mededogen en wijsheid. Wij mensen horen bij elkaar, dat is de echte werkelijkheid. Wanneer je dat weet, écht weet, dan zorg je automatisch voor elkaar. Als je tot je laat doordringen dat alle levende wezens bij elkaar horen, dan is de ander er niet om ons te dienen of om op te eten. Dan weet je gelijk waar het naartoe moet met die hele vleesindustrie. Ik voel veel compassie met de boeren, zij zitten echt klem. Deze crisis zou met meer mededogen en langetermijndenken moeten worden opgelost.”
Uiteindelijk gaat het erom, zegt Hermsen, dat ieder mens innerlijke vrede ervaart. Het hoeft niet allemaal perfect te zijn, zolang je er maar mee kunt dealen, vindt ze. Waarop ze opmerkt: “Ik zit wel een beetje te preken, hè, vandaag.”
Preken, dat doen geestelijk leiders toch ook. Of ziet u dat anders?
“Een goed geestelijk leider handelt als een vroedvrouw: je laat wat al aanwezig is tot leven komen. Mijn werk is mensen tot groei en bloei laten komen. Meer niet. Dat geeft veel voldoening. Het pad van de Boeddha leidt ergens toe. Met daarin voor mij gewaarzijn als belangrijkste element. Zo ben ik nu gewaar dat mijn leven gaat over steeds een beetje minder. Het moment van doodgaan komt onherroepelijk dichterbij. In feite kan het ieder moment gebeuren.”
Hermsen vertelt over haar ouders, die beiden geen ziekbed kenden. “Mijn vader legde de telefoon neer nadat hij net met mij had gebeld en ging zo liggen. Totaal onverwacht. Met die realiteit leef ik. De dood is geen begin en geen einde: het is een overgang. Ik hoop bewust en helder weg te mogen gaan. Dat heb ik van de Boeddha geleerd. Ach, er is nog zoveel te leren, ik kan nog jaren door om dat allemaal te bestuderen. Misschien houdt me dat wel heel lang in leven.”
Wie is Jotika Hermsen?
Jotika Hermsen (1932) werd op haar 21ste non in het klooster van de Franciscanessen in Denekamp en leefde er 24 jaar. Ze studeerde theologie en maatschappelijk werk, leidde een internationale counselingorganisatie en gaf les aan het instituut voor de agogische beroepsopleiding. Op haar 54ste ontdekte ze het boeddhisme en trad uit het klooster.
In 1993 richtte ze de stichting Sangha Metta op, waarvan ze nu nog in het bestuur zit. Ze begeleidde vele meditatiegroepen en retraites en zit in de Dharma Advies Raad (Dar) voor de Boeddhistische Unie Nederland. Journalist Frieda Pruim bundelde de mooiste dhammatalks en columns van Hermsen in het boek Anders Zien.
Lees ook:
‘De zoektocht naar de kern, het diepste, is dezelfde’
Boeddhistisch leraar Jotika Hermsen en rooms-katholiek zuster Anima Christi in gesprek over dogma's.
Thich Nhat Hanh, monnik en vredesactivist, bracht het boeddhisme de wereld in
Zenmeester en vredesactivist Thich Nhat Hanh (1926-2022) haalde het boeddhisme uit de tempel en bracht het de wereld in. Dat we in het Westen nu weten wat mindfulness is, hebben we aan hem te danken.
