Als u hamstert, doe het dan bijbels

Zo gek is het toch ook weer niet, al dat gehamster van de afgelopen dagen? Je moet toch wat te eten in huis hebben, als je door het coronavirus in quarantaine moet? Maar er klinkt ook veel kritiek op het massaal inslaan van levensmiddelen; het is egoïstisch, het zorgt voor krankzinnige taferelen, en het zal de supermarkten nog wel even kosten om de schappen weer enigszins op orde te krijgen. Hoe moet je je gedragen in tijden als deze? De Bijbel biedt aanknopingspunten, zegt theoloog Alain Verheij. Vier bijbelverhalen die richting kunnen geven.

Verhaal 1: Zorg voor de zwakkere

Eerst over de oudtestamentische Jozef. Dat was pas een hamsteraar. Maar dan in de goede zin van het woord. Voor wie het verhaal niet meer helemaal scherp heeft: Jozef was een van de twaalf zonen van aartsvader Jakob, en achterkleinzoon van aartsvader Abraham. Zijn broers mochten Jozef niet en verkochten hem aan handelaren, waarna hij in Egypte belandde, waar hij zich uiteindelijk wist op te werken tot onderkoning van de Egyptische farao. God gaf Jozef de gave dromen uit te leggen, en een van de dromen van de farao vertelde hem dat er in Egypte zeven heel erg goede jaren zouden komen, maar daarna zeven buitengewoon slechte.

“En dan roept Jozef de farao op om te gaan hamsteren”, vertelt Alain Verheij. “Want in de goede jaren – sterke economie, voorspoed, fijne volksgezondheid – moet je je voorbereiden op de barre tijden die zullen volgen. Hamsteren dus. Er worden gigantische hoeveelheden in voorraadschuren opgepot. Die voorraad is niet alleen bestemd voor de farao. Die is voor iedereen, voor het hele volk, ook voor de zwakkeren. En zelfs voor migranten: als na de zeven goede jaren de zeven magere jaren aanbreken, trekken migranten – onder wie Jozefs broers – naar het land van de piramides om aan eten te komen.”

En daar zit het grote verschil met de hamstertoestanden die zich hier de afgelopen dagen voltrokken, zegt Verheij. “Want hier geldt: wie de tijd, het geld en de snelheid heeft, grijpt z’n kans om z’n karretje vol te gooien. Niet voor de ander, maar voor jezelf.” Verheij erkent: hij deed dat zelf ook. “Ik was een paar dagen eerder dan de meeste hamsteraars. Ik dacht: ik moet mezelf en m’n gezin veiligstellen voor als de storm komt. Ik zat in een soort overlevingsmodus. The survival of the fittest. Maar pas later – toen het hamstergeweld én de morele kritiek daarop op gang waren gekomen – stelde ik mezelf de vraag: wat betekent mijn gedrag eigenlijk voor de zwakkeren? Er zijn mensen die paracetamol nodig hebben, maar er niet meer aan kunnen komen. Voedselbanken hebben al laten weten dat ze tekorten hebben. In mijn kast staan zes potten bruine bonen, maar mijn buurvrouw die zelf geen boodschap kan doen, zit zonder. Het is niet alleen survival of the fittest. Het is ook: kill to survive. Ik heb nu besloten dat mijn hamstergedrag ook ten goede van anderen moet kunnen komen. Dus ik ga kijken of ik er op een of andere manier anderen mee kan helpen. Hamsteren is prima, als het niet alleen voor jezelf is, maar ook voor de ander, de zwakkere.”

Dat hoeft niet per se te betekenen, zegt Verheij, dat je potten bruine bonen in de buurt gaat uitdelen. “In je eigen huis in quarantaine gaan, is ook iets voor de ander doen. Dan draag je eraan bij dat het virus zich niet verder verspreidt. Dan zorg je voor de zwakkeren. Dat betekent dat je het wel in dat huis moet kunnen uithouden. En dus: eten kopen, zodat je het een paar weken kunt uitzingen. Of afspraken maken met de buren, die boodschappen voor je zouden kunnen doen. Dan leef je in een vorm van zelfonthouding ten gunste van de ander. Met het inslaan van immense bergen wc-papier heeft dat overigens weinig te maken.”

Verhaal 2: Wees betrouwbaar

Tweede bijbelverhaal. Ook uit het Oude Testament, het verhaal over het brood dat uit de hemel valt. In het kort: het joodse volk is onder leiding van Mozes vertrokken uit Egypte – waar ze als slaven te werk waren gesteld – op weg naar het beloofde land. Een jarenlange tocht, met veel ellende en tegenslag. En honger. Maar dan laat God brood uit de hemel regenen. Elke ochtend ligt er een schilferachtig laagje op de woestijngrond: daar kan brood van worden gebakken. Iedereen mag elke dag zoveel verzamelen als er voor die dag nodig is. Maar sommigen verzamelen veel meer, tegen Gods voorschriften in. Gevolg: die te veel verzamelde hoeveelheid zit de volgende ochtend al onder de wormen en stinkt een uur in de wind.

“Dit is al een stuk lastiger dan het verhaal over Jozef”, zegt Verheij. “Die mensen uit het joodse volk die dachten: ik pak meer dan ik voor vandaag nodig heb, die wilden natuurlijk grip op hun situatie krijgen. Hamsteren geeft je het gevoel dat je de boel enigszins onder controle hebt, het past binnen ons idee van maakbaarheid. En het is ook vrij gemakkelijk: gooi je karretje maar vol. Daar staat de vertrouwende mens tegenover: ik heb genoeg voor vandaag, en dat is prima. Dat is in crisistijden veel moeilijker. Erop vertrouwen dat er genoeg is, voor iedereen – dat lukt niet zomaar. Vertrouwen hebben is ontzettend moeilijk. Op wie of wat moet je vertrouwen? Maar uiteindelijk is dat vertrouwen veel beter dan dat angstige hamsteren voor jezelf. Misschien gaat het er uiteindelijk om zelf betrouwbaar te blijken. Je moet een van die mensen zijn van wie anderen zeggen: bij hem, bij haar kwam in de coronacrisis van 2020 het beste naar boven. Vertrouwen wekken, dat is onze opdracht.”

Verhaal 3: Maak je niet te druk

Derde bijbelverhaal. In de Bergrede – de beroemde rede die Jezus uitsprak, en die in het bijbelboek Matteüs staat opgetekend – klinken de woorden: ‘Maak je geen zorgen over jezelf en over wat je zult eten of drinken, noch over je lichaam en over wat je zult aantrekken. Is het leven niet meer dan voedsel en het lichaam niet meer dan kleding? Kijk naar de vogels in de lucht: ze zaaien niet en oogsten niet en vullen geen voorraadschuren, het is jullie hemelse Vader die ze voedt.’ “Ook hier gaat het over vertrouwen. Maar ja, op wie of wat? Moet ik erop vertrouwen dat God voor mijn eten zorgt? Best lastig, toch? De Bergrede van Jezus bevat eigenlijk een onmogelijke opdracht: wees volmaakt. Dat kan natuurlijk niemand.

“Misschien is de boodschap vooral: jij bent God niet, en dat hoef je ook niet te zijn. Jij hebt het coronavirus niet verzonnen, en je kunt het ook niet met je blote handen bevechten, je hebt het economische systeem waarin we leven niet in de hand. Dus maak je niet te druk. En word dus ook niet zo enorm boos op die student die toch is gaan wintersporten in Noord-Italië en misschien het virus wel heeft meegebracht naar Nederland. En wees ook niet zo boos op Mark Rutte of het RIVM. Die zijn ook God niet. Die gedachte kan de enorme druk die op mensen wordt gelegd om perfect te zijn een beetje wegnemen. Je hebt niet alles onder controle. En dat is prima.”

Verhaal 4: Wacht verstandig af

Laatste bijbelverhaal, eveneens uit het Nieuwe Testament. Een verhaal dat Jezus vertelde, over vijf dwaze en vijf wijze meisjes, die in de aanloop naar een bruiloft op de komst van de bruidegom wachten. Alle tien hebben ze een olielamp meegenomen, maar slechts vijf van de tien hebben extra olie bij zich (gehamsterd!). De bruidegom laat lang op zich wachten, en als hij eindelijk arriveert, brandt bij vijf van de meisjes de olielamp niet meer. Die vijf mogen niet mee de feestzaal in.

Dat laat zich lezen als een pleidooi om te hamsteren, toch? Nee, zegt Verheij. “De les van dit verhaal is dat de verlossing altijd langer op zich laat wachten dan je meestal denkt. En in de tussentijd moet je je kop er wel bij houden. Verstandig zijn. Want het kan nog wel even duren. Een crisis, dat lange wachten, is niet zo een-twee-drie voorbij. Dat is voor de moderne, ongeduldige mens een enorme uitdaging. Want we willen vermaakt worden. We willen niet in quarantaine, in ieder geval niet voor langere tijd. Dat lange wachten kan ook tot allerlei ellende leiden. Ik zie er best tegenop om in quarantaine te leven in de komende tijd. Dat zijn zware confrontaties. Met de ander, met wie je noodgedwongen heel nauw moet samenleven. Of met jezelf, terwijl je misschien al leed aan eenzaamheid. Dan komt er veel ellende los, maar als het meezit ook schoonheid. Het kan heilzaam zijn. Want elke crisis is ook een weg naar je ziel.”

Lees ook:

De supermarkt schreeuwt dit keer: níet hamsteren!

De Nederlandse supermarkten kampen met lege schappen omdat hun klanten hamsteren. De deskundigen die dit gedrag kunnen verklaren doen het zelf ook.

Lees ook:

Coronahamsteren kan afbreuk doen aan het goede imago van hamsteren

Jarenlang heeft ’s lands grootste kruidenier met olijke filmpjes z’n klanten periodiek verleid te gaan hamsteren: aanbiedingen en koopjes (vaak luxeproducten) voordelig inslaan. Hamsteren doe je nu vooral vanuit een financieel motief en je bent een dief van je eigen portemonnee als je het niet doet.