Als katholiek in het noorden moest ik carnaval missen, maar vasten ga ik wel

Gewone dag, midden in de week. Eerst thuis gewerkt, toen afspraak elders, daarna lunch, en terwijl de thee nog bezig was af te koelen – Nederlanders lunchen niet met wijn – bedacht ik me; het is Aswoensdag. Het begin van de vastentijd. De veertig dagen voor Pasen, waarin katholieken geacht worden zich te matigen, ik zeg het nu iets te eigentijds.

Voor zuidelijke katholieken, en voor die in Twente, waar ik het van ken, is Aswoensdag de logische slotsom van het carnaval. Een paar dagen de wereld op zijn kop, de prins die maar tijdelijk prins is, het doorfeesten, de roes van de vergetelheid. Een anomie die niet eeuwig kan duren; Aswoensdag is er het logische eindpunt van.

Maar een katholiek in Amsterdam doet doorgaans niet aan carnaval; het grote brassen heb je dan gemist, maar het vasten geldt evengoed. Het noordelijke katholicisme is een mix van rooms-katholieke en protestantse elementen. Niet het feest, wel de boete.

Ik verontschuldigde me bij mijn lunchgenoot, en bedacht dat vlakbij een katholieke kerk gevestigd is, waar ik zelden kom. Daar is vast een middagmis waar ik het askruisje kan halen. Als een verdwaalde in eigen stad kwam ik in een zeer volle kerk, de eucharistie was al halverwege. In de achterste bank kon ik nog aanschuiven.

Ineens was ik de merkloze

Ik keek naar andere kerkgangers en zag dat hun voorhoofden allemaal getekend waren met een slordig kruisteken van as, nogal geïmproviseerd, losjes uit de hand. Mijn voorhoofd was schoon, en niemand op straat had me er raar om aangekeken. Maar nu was ik ineens de merkloze, de niet-gestempelde, de man die er niet bij hoorde.

Heel zachtjes aan buurman gevraagd, of askruisje… helemaal begin … mis? ‘I’m sorry, I don’t speak Dutch.’

Een vreemdeling zeker, maar wel met een geveegd voorhoofd. Nooit eerder heb ik echt verlangd naar deze boete-uiting, die in deze kerk ook een teken werd van saamhorigheid.

Mis voorbij, zegen uitgesproken en toen was er nog de huishoudelijke mededeling van de priester, die getuigde van wat ik maar even katholieke rekkelijkheid noem. ‘Als er nog mensen zijn, die later kwamen… kunnen nu naar voren komen…’. Een vrouw en ik waren de enige twee laatkomers. Ik had op slag een diep ontzag voor dit religieus pragmatisme.

Ik liep naderhand toch even naar mijn lunchgenoot toe, zij had haar mobieltje aan het oor en schrok. ‘Wat is er gebeurd? Ongeluk?’

Met dat kruisje op je voorhoofd begint het vasten. Ik kan me er uit mijn jeugd niets van herinneren: vis op Goede Vrijdag, dat was het zo’n beetje. Ik twijfel of alle katholieke kerkgangers zich collectief toeleggen op die vastentijd. Ondertussen zijn er steeds meer protestanten, die zich ook beperkingen opleggen. Ik citeer een website van de Protestantse Kerk in Nederland: ‘Door te vasten maak je lichamelijk ruimte voor God en bereid je je voor op het paasfeest.’

Dat was vroeger het verschil: de katholieken moesten van hogerhand, de protestanten maakten de individuele afweging. Maar in de praktijk van nu is dat verschil verwaarloosbaar. Soms is oecumene een kwestie van een uitdunning van gelederen: dat iemand ‘nog gelóóft’, dat schept al een band.

Je wilt het niemand opleggen, dat vasten, maar puur individueel werkt het ook niet. Ik had die volle kerk met gemerkte mensen nodig. Apart gesteld en toch zij aan zij in die gewijde ruimte.