Alleen in stilte kun je ex-moslim zijn

De Iraanse Keyvan (32) en Irakese Daniel (30) ontvluchtten hun land omdat zij er door hun ongeloof hun leven niet meer zeker zijn. Ze spraken elkaar iedere dag in het azc in Wageningen, vertelden elkaar dat ze 'politiek activist' waren en om die reden hun leven niet meer zeker waren. Uit angst voor fanatiek-gelovige medebewoners traden ze niet verder in detail. Tot ze elkaar na drie maanden tegenkwamen op een lotgenotenbijeenkomst van gevluchte vrijdenkers van het Humanistisch Verbond. Daar bleken ze allebei ex-moslim.

Toen Daniel erachter kwam dat Keyvan ook atheïst is, was hij heel blij. "Ik gaf hem een knuffel, en zei hem voorzichtig te zijn." Op een rustige plek in de achtertuin van het azc dronken ze samen een paar biertjes en deelden hun verhaal. "Als atheïst in Iran is het alsof je in een compleet andere wereld leeft dan de rest", zegt Keyvan. "Het is zo fijn om iemand te ontmoeten die hetzelfde denkt als jij. Zie je wel, denk je dan, ik had het niet verkeerd. Ik ben niet alleen."

Maar dat ze nu in Nederland zijn, waar je mag geloven wat je wilt, betekent niet dat ze niet meer in angst leven. Volgens radicale moslims verdienen afvalligen immers de doodstraf. "Wie vermoordde Theo van Gogh? Iemand die in Nederland opgroeide, maar wel een moslim", zegt Keyvan. "Ik ben bang dat ze mij of mijn vrouw vermoorden als ze erachter komen waarom we echt gevlucht zijn." Om die reden willen Keyvan en Daniel niet met hun achternaam in de krant.

Nu zijn de twee mannen overgeplaatst naar andere azc's. Daniel woont in het zuiden van het land, waar hij een kamer deelt met twee vrome moslims. "Elke ochtend word ik wakker van hun gebeden. Ik ben bang dat ik een keer mijn zelfbeheersing verlies en ze toeschreeuw dat ze op moeten houden omdat God toch niet bestaat." Hij zal nooit zomaar zijn overtuigingen met iemand delen. "Je weet immers niet wat er in iemands hoofd omgaat."

Keyvan en zijn vrouw wonen in een azc in de Randstad, in afwachting van een eigen huis. Hun kleine containerwoning delen ze met twee andere islamitische gezinnen. Daniel is met de trein naar Keyvan gekomen. Keyvans vrouw heeft lunch gemaakt: spaghetti met salade. Ze praten en eten aan tafel in de kleine woonkamer, die Keyvan en zijn vrouw met twee andere gezinnen delen. Als een van hun huisgenoten binnenkomt om eten klaar te maken, stoppen ze plotseling met praten. Keyvan werpt een veelbetekenende blik over zijn schouder. "Denk je eens in hoe erg het in Iran was."

Een vrouw met talenten

Als soennitische moslim in het overwegend sjiitische Iran had Keyvan altijd al veel vragen over het geloof. Thuis leerde hij de soennitische regels, op school de sjiitische. Wat was nou waar, wat wilde God? Maar dat God bestaat stond voor hem als een paal boven water.

Nadat hij zijn vrouw ontmoette op de universiteit, begon hij ook na te denken over de rol van de vrouw en de islam. "Mijn vrouw heeft veel talenten. Ik wilde dat ze die ging gebruiken. Maar niemand wilde haar aannemen. Waarom kan zij als vrouw geen mensen en bedrijven helpen?" Het zette hem nog meer aan het denken.

Op een dag pakte de religieuze politie zijn moeder en zijn vrouw op. De hoofddoek van zijn vrouw liet teveel haar zien. Toen hij aan een collega vertelde hoe boos hij daarover was, zei zij: "Daarom geloof ik niet in de islam". Ze deelde artikelen en boeken met hem en langzaamaan begon hij zijn geloof te verliezen.

Uiteindelijk werd hij via zijn collega lid van een groep die atheïstische artikelen en boeken verspreidt op universiteiten. In juli plaatsten ze hun eerste video op YouTube, 'Waarom we het bestaan van God moeten ontkennen'. In een paar minuten worden vier beroemde atheïstische denkers, voorgesteld aan het Iraanse publiek: Richard Dawkins, Sam Harris, Christopher Hitchens en Daniel Dennett.

Een uur voordat de groep opnieuw bij elkaar zou komen om over een volgende video te praten, viel de politie hun kantoor binnen, een ruimte in hetzelfde gebouw als waar Keyvan werkte. Het kantoor was leeg, maar toen Keyvan van de inval hoorde, was het voor hem duidelijk dat hij nooit meer naar huis zou kunnen. Hij haalde zijn vrouw op en vertrok naar een oom in een andere stad. Drie dagen later vlogen ze naar Nederland.

Weggaan was niet makkelijk, maar ze hadden geen keuze. "Als je ook maar iets anders denkt, moet je in Iran al bang zijn. Laat staan als je atheïst bent", vertelt Keyvan. Hij houdt niet van het woord 'atheïst'. "Ik ben gewoon mens. Ik zeg niet dat het atheïsme de waarheid is, ik wil gewoon leren en nadenken over waarom mijn leven is zoals het is."

Label

'Moslim', 'christen', het is allemaal maar een label, zegt Daniel instemmend. "Als de moslims Europa hadden veroverd, waren de christenen hier misschien ook wel moslim geweest. Je kunt niet altijd kiezen wat je gelooft." Voor hem vormde de vroege geschiedenis van de islam een obstakel in zijn geloof. "Het is allemaal moorden in naam van God. Religie wordt gebruikt om mensen onder de duim te houden door ze bang te maken met straf en de hel."

Al sinds hij op school leerde over natuurlijke selectie, ging Daniel op zoek naar hoe de wetenschap en de islam in elkaar pasten. Als zoon van een imam veroorzaakte hij daarmee problemen. Hij omschrijft zichzelf als een luie gelovige: hij bad en vastte maar half, en ging naar feestjes waar hij bier dronk. Daarnaast vroeg hij iedereen naar argumenten tegen de evolutietheorie en de geschiedenis van de islam. "Ik had daar zelf al veel over gelezen, maar ik wilde horen wat zij zouden zeggen."

Toen hij twintig was, veranderde hij zijn voornaam. Hij wilde niet langer als Sadr al-Din, 'Leider van religie', door het leven gaan. "Iedereen had het erover. Een vriend dacht dat ik christen geworden was", grinnikt hij. Maar zijn nieuwe naam had hij niet uit de Bijbel. Hij noemde zichzelf naar een van zijn helden, de prominente atheïstische filosoof Daniel Dennett.

Zijn familie bedreigde hem. En zijn vader waarschuwde hem meerdere malen dat hij nu echt volgens het geloof moest gaan leven. Meestal lukte het zijn moeder om de ruzies weer glad te strijken. Ze overtuigde zijn vader ervan dat hun zoon gek geworden was. Maar toen zijn vader met een wapen in zijn richting schoot nadat hij een stapel boeken op zijn kamer vond die het bestaan van een God en wonderen in twijfel trokken, wist hij dat hij moest vertrekken.

Slachtoffer

Het is niet zo dat hij gelovige mensen haat, zegt hij, het is puur de religie. De gelovigen weten niet beter. "Het is niet waar, dus als je gedwongen bent daarin te geloven, ben je een slachtoffer." Hij zucht. "Ik heb dertig jaar van mijn leven verspeeld. Niet kunnen vertellen wat er in je hoofd omgaat, dat gun ik niemand. Ik weet honderd procent zeker dat de wereld er beter uit zou zien zonder religie."

Er zijn nog veel meer mensen zoals hij, zegt Daniel. Mensen die vragen hebben of andere ideeën, maar er niet voor uit durven te komen omdat ze bang zijn alles te verliezen. Het is moeilijk om iets voor hen te doen, denkt hij. "Het zou al helpen als ze weten dat ze niet alleen zijn. Maar het is bijna onmogelijk om met hen in contact te komen."

Campagnes en petities zoals die voor de Saudische blogger Raif Badawi, die al sinds 2012 vastzit omdat hij ongelovig is, hebben volgens Keyvan weinig zin. "Religie gaat boven rechten. De overheid kan wel zeggen dat ze de mensenrechten respecteren, maar als ze in tegenspraak zijn met religie, worden ze niet gehandhaafd." Maar al zouden ze dat wel doen, dan blijft het nog moeilijk. "Verlaat iemand zijn geloof en de overheid doet niets, dan kan het zijn dat mensen het recht in eigen hand nemen en iemand vermoorden."

Als lid van de vrijdenkersgroep hoopt Keyvan op de een of andere manier iets voor atheïsten en agnosten te kunnen betekenen. "Ik wil hun stem zijn", zegt hij. "Islam is een soort bubbel. Er zijn geen ramen of deuren. Als je erin zit, kun je alleen maar vanuit die bubbel denken." Hij haalt Nietzsche aan, die religie vergelijkt met iemand die verdwaald is in het donker en op de leiding van een blinde vertrouwt. "Dat is een goed idee. Maar als het licht wordt, en je loopt nog steeds achter die blinde aan, dan heb je gewoon een psychisch probleem. Wij hebben nu, na de Verlichting, de wetenschap om ons te leiden."

Voor Daniel voelt Nederland als een tweede kans. "Ik heb al mijn hoop verloren door wat ik geloof. Ik heb alles moeten achterlaten omdat ik niet dood wilde. Hier is iedereen gelijk, wat ze ook geloven, en ben ik in ieder geval veiliger dan ik was. Maar het zal altijd moeilijk blijven om me echt vrij te voelen."

Freedom of Thought

Vandaag presenteert het Humanistisch Verbond in samenwerking met de Internationale Humanisten het jaarlijkse Freedom of Thought-rapport. Daaruit blijkt dat in 85 landen de rechten van ongelovigen zwaar worden geschonden. In 59 landen is religiekritiek strafbaar, in 13 landen kunnen afvalligen de doodstraf krijgen. Zowel in Iran als Irak worden de mensenrechten op het gebied van vrijdenken zwaar geschonden.

De achternamen van Keyvan en Daniel zijn bij de redactie bekend.

Lees ook: De rechten van ongelovigen worden in de meeste landen geschonden