Alain Verheij: ‘De liefde voor de vreemdeling moet absoluut bij Baudet en Wilders terechtkomen’

Het gesprek vindt plaats op de trouwdag van zijn ouders. Over een cadeau hoefde Alain Verheij niet lang na te denken. Ze krijgen elk een eigen exemplaar van zijn nieuwe boek met levenslessen uit de Bijbel. “Dan kunnen ze het tegelijk lezen.”

De Bijbel was nooit ver weg in het ouderlijk huis van Verheij. “Mijn ouders hadden van die bijbelse dagboekjes. Die hadden titels als ‘Gaaf’ en zo. Dan zei ik met mijn puberale kop: ‘Dat kan ik beter’. Mijn moeder antwoordde: ‘Doe dat dan’. Nu heb ik het ook daadwerkelijk gedaan.”

Verheij (31), theoloog, freelancepredikant en lid van het Theologisch Elftal van deze krant legt in ‘Ode aan de verliezer’ de nadruk op het Oude Testament, maar twee van de acht hoofstukken gaan over Jezus. Zijn boek is niet alleen een frisse kijk op de Bijbel, maar geeft ook antwoord op vragen die niet hadden misstaan in populaire zelfhulpboeken. Hoe houd ik hoop? Waar vind ik vrijheid? Hoe moet ik leven?

“Die verwijzing naar zelfhulpboeken is een beetje spottend bedoeld”, zegt Verheij via Zoom. “Als je verder leest in mijn boek, word je juist van je eigen verhaal naar dat van de ander getrokken. Een zelfhulpboek doet je vaak navelstaren en daar is de Bijbel niet voor bedoeld. Verder wilde ik laten zien dat die bijbelverhalen met de actualiteit meeleven, tot aan de coronacrisis toe.”

Voor wie heeft u het boek geschreven? Voor lezers die niets van de Bijbel weten of voor christenen die het boek al jaren, in uw ogen, verkeerd lezen?

“Mijn vorige boek ‘God en ik’ was echt gericht op seculiere lezers die ik wilde uitleggen hoe ik mijn geloof beleef. Dat boek is ook door veel christelijke lezers gelezen. Met Ode aan de verliezer wilde ik beide groepen bij ­elkaar brengen. We zitten als mensen immers allemaal in het zelfde schuitje. Dat wil ik communiceren. En dat wilden de schrijvers van de bijbelverhalen volgens mij ook. Ze proberen universeel te spreken over alles wat mensen meemaken in hun leven en willen tegen ons zeggen: ‘Kijk eens wat je in je leven met deze verhalen kunt’.”

De leidraad in uw boek vormen Kaïn en Abel, de eerste twee broers van de Bijbel. Kaïn is de eerste moordenaar van het Oude Testament, Abel het eerste slachtoffer van moord. Ze duiken steeds in andere gedaanten op. Waarom heeft u voor hen gekozen en bijvoorbeeld niet voor Adam en Eva?

“Ik ben al een tijdje bezig met het thema ‘de sterke man’. Mannelijkheid is sowieso een gespreksonderwerp dat in de lucht hangt. Er wordt veel gediscussieerd over gender. Je kunt zeggen dat Kaïn van de twee broers de sterke man is. Op het eerste gezicht lijkt hij het te gaan maken, hij is zelfredzaam en assertief. Abel daarentegen lijkt alles maar een beetje te overkomen en hij wordt uiteindelijk door zijn broer vermoord. Hij lijkt de grote verliezer, maar toch maken de bijbelschrijvers hem tot held. De Abels van onze wereld zijn met velen en de Bijbel staat er vol mee.

“In de wereldpolitiek kom je tegenwoordig ook veel sterke mannen ­tegen. Erdogan in Turkije, Macron in Frankrijk, Poetin in Rusland en natuurlijk Trump.”

Om de vergelijking nog even aan te houden: president Trump is dan een Kaïn, als ik het goed begrijp. Is Biden dan automatisch de Abel van het verhaal?

“Nee. Ik heb al eens eerder gezegd: als je president van de Verenigde Staten wilt worden, dan heb je automatisch al heel veel Kaïn in je. Dat geldt dus ook voor Joe Biden.

“Amerika als geheel is een Kaïn: een dominant land dat overal zijn tentakels heeft. Met dat willen heersen heb ik veel moeite. Laten we hopen dat Donald Trump nu iets meer van de Abel in zichzelf mag ontdekken.”

De Bijbel is dus vooral een boek van verliezers?

“Zeker. De meeste bijbelverhalen zijn geschreven vanuit degene die niet Herodes is, of Nebukadnessar of de farao. Je leest in het Oude Testament steeds hetzelfde verhaal van een kleine minderheid die zich probeert te handhaven tegenover de macht van zo’n sterke man. Het hele Nieuwe Testament speelt zich af onder de overheersing door de Romeinen.”

In hoeverre is dit boek beïnvloed door de ­coronacrisis waar we nog altijd middenin zitten?

“Het boek was klaar voordat het virus ons in zijn greep kreeg. Maar toen het er was, dacht ik wel: hier moet ik iets mee. In ieder geval in het nawoord. Dit virus legt weer nieuwe Abels en Kaïns bloot. Je ziet dat de rijkste mensen op aarde de afgelopen maanden nog rijker zijn geworden en er zijn heel veel ­risicogroepen die al veel langer kwetsbaar waren, maar nu door hun hoeven zakken.”

Het hoofdstuk over Mozes staat in het teken van vrijheid, zowel in persoonlijke als in politieke zin: wat is vrijheid en hoe bereik ik die? U noemt in dat verband de naam van de PVV. Stuurt u een exemplaar van uw boek op aan Kamerleden van die partij?

“Alle Tweede Kamerleden kunnen een gratis exemplaar van mij krijgen. Sterker nog: ik zou het liefst Kerst vieren met al die PVV- en FvD-Tweede Kamerleden die zeggen op te komen voor de joods-christelijke cultuur.”

Die kunnen nog wat leren van de bijbel­verhalen?

“Neem nou het verhaal van Mozes. Dat gaat voor mij over barmhartigheid en over het zien en je ontfermen over een kwetsbare groep mensen. Het begint al met een Egyptische prinses die haar leven riskeert om een buitenlandse baby – Mozes dus – te redden. De Bijbel komt hier op voor een onderdrukte groep immigranten, de Israëlieten.

“Alleen al de liefde voor de vreemdeling moet van mij absoluut bij Baudet en Wilders terechtkomen. Dat is een stukje joods-christelijke cultuur waar ik ze niet zo veel over hoor.”

Zaterdag is de Nacht van de Theologie en wordt een nieuwe Theoloog des Vaderlands gekozen. Vindt u de theologen en kerkleiders van dit land ­kritisch genoeg naar degenen die het voor het zeggen hebben?

“Nee, daar kan wel een schepje bovenop. De Hebreeuwse profeten durven bijna alles te zeggen tegen de koning of tegen het verzamelde volk. Ze riskeerden vaak hun leven of kwamen in de gevangenis terecht om wat ze zeiden. De PKN was heel trots dat premier Rutte de Protestantse Lezing hield en ikzelf werkte daar ook aan mee. Toch vind ik dat het automatisme dat je als kerk blij bent dat je een goede verhouding met de regering hebt, moet wijken voor het rebelse.

“De profeet Natan roept koning David niet voor niets tot de orde. Die is bezig een Kaïn te worden en een tiran die alle vrouwen pakt die voorhanden zijn en zijn onderdanen erdoor draait. Op het moment dat hem de waarheid wordt gezegd is hij voor rede vatbaar. Maar dan moet je hem die waarheid wel voorhouden.”

U wilt zelf een Natan zijn?

“Zeker. Daarom twitter ik ook zo veel over van alles. Laatst nog over de terugkeer van de hoofdletter in de Nieuwe Bijbelvertaling voor ‘hij’ als het over God gaat, wat ik niet zie zitten. Ik weet dat ik af en toe uit de bocht vlieg. Soms ben ik zelf ook een Kaïn, een ruziezoeker, maar ik probeer toch vooral een Natan te zijn en ook daarmee maak je niet altijd vrienden.

“Wat ik met dit boek doe is ouderwets zendingswerk. Ik ben een missionaris met het verlangen naar een betere wereld. Dat laatste heeft altijd bij goede zending gehoord. ‘Hier sta ik, ik kan niet anders’, klinkt dan weer een beetje hyper-protestants, maar ik ben wel op mijn plek. Dit is wie ik moet zijn en wat ik moet doen. Ik ben geen complete theoloog, maar wil graag via die bijbelse verhalen in gesprek gaan met de hedendaagse mens.”

Alain Verheij, ‘Ode aan de Verliezer’, uitgeverij Atlas Contact; 256 blz. € 21,99

Lees ook:

12.000 aanpassingen in de Nieuwe Bijbelvertaling: ‘aalmoes’ gaat eruit hoofdletters komen terug

De meestgebruikte Bijbel in protestantse kerken, de Nieuwe Bijbelvertaling NBV, wordt op 12.000 punten herzien. Voor deze nieuwe versie, de NBV21, zijn reacties gebruikt van duizenden lezers.

Als u hamstert, doe het dan bijbels

Hoe moeten we ons gedragen in tijden van corona? De Bijbel kan wat richting geven, betoogt theoloog Alain Verheij.