Afrikaanse geesten zijn niet langer taboe

Slippers moet je nooit ondersteboven neerleggen, er zou iets kunnen gebeuren met je moeder. Je tas mag je niet op de grond zetten, je zult arm worden. Fotograaf Kevin Osepa (23) groeide op Curaçao op met deze geboden waarvan hij alleen wist dat ze 'iets met geesten te maken hadden'. Vragen stelde je niet. De geesten waren taboe.

Toen hij vijf jaar geleden naar Utrecht verhuisde om fotografie te studeren, merkte hij opeens hoe afwezig dat magisch denken is in Nederland. Toen pas begon hij zich echt te interesseren voor bruá, de Afro-Caribische mix van natuurreligie, alternatieve geneeswijzen, katholieke elementen en een uitgebreide geestenwereld en voorouderverering. Op Curaçao had hij geleerd dat je na zes uur 's avonds niet in bomen mag klimmen, want dan worden de geesten actief. In Nederland maakte hij een foto van een boom die omhelsd wordt door vier anonieme armen.

Die foto, en andere uit zijn serie over bruá, staan nu tegen een lege muur in het Stedelijk Museum Schiedam. Osepa dankt zijn expositie aan de nominatie voor de Volkskrant Beeldende Kunst Prijs. Zijn foto's zijn ook te zien in het Nederlands Fotomuseum Rotterdam. "Ik heb de kennis over bruá niet meegekregen van mijn ouders'', vertelt hij terwijl hij met een blokje blauwsel speelt, een product voor spirituele bescherming dat een belangrijke rol speelt in zijn werk. "Ik ben katholiek opgevoed met het idee dat bruá hekserij was. Nu ik hier in Nederland ben, wordt het belangrijker voor me, ook vanuit een zoektocht naar identiteit."

Osepa is niet de enige. Onder Antilliaanse en vooral ook Surinaamse jongeren groeit de interesse in bruá en winti. Het zijn geloven die gebaseerd zijn op de West-Afrikaanse goden en vooroudergeesten die meereisden op de slavenschepen. In elk koloniaal land kreeg het Afrikaanse geloof een ander karakter, maar het godenrijk en de magie zijn overal vergelijkbaar. Wat ook van Brazilië tot de Verenigde Staten hetzelfde bleef, was het taboe op deze godenverering. De slavenreligie werd verboden door de witte machthebbers, gedemoniseerd door de kerk, en uiteindelijk tot op de dag van vandaag geassocieerd met een lage sociale status. Toch wordt het achter de voordeur veel beleden, zo lang je er maar niet over spreekt. Veel ouders voeden hun kroost ook nu op met dat taboe, maar hun kinderen gaan inmiddels zelf op zoek naar juist dat deel van hun identiteit.

"In Amsterdam-Zuidoost zie ik steeds meer jongeren met winti-sieraden lopen", zegt Otmar Watson. Vanuit het Bijlmer Parktheater werkt hij met jongeren met een Afrikaanse, Surinaamse of Antilliaanse achtergrond. Cijfers zijn er niet, de volksreligie kent geen officiële plekken en wordt nergens geregistreerd, maar hij merkt het aan het straatbeeld, aan de vragen die hij krijgt. "Het is een goedgebekte, zelfverzekerde generatie die zich niet schaamt voor de eigen cultuur. Hun ouders hebben doorgaans liever niet dat ze aan winti doen, die hebben die oude kennis vaak ook al niet van hún ouders meegekregen. Vanuit de kerk, met name de pinkstergemeente, wordt het ook nog steeds als demonisch gezien."

Er is geen winti-boek

De jongeren die op zoek zijn, kunnen met hun vragen nergens terecht. "Er is geen winti-boek, zoals een Bijbel of Koran." In Surinaamse winti moet je een eigen netwerk opbouwen van kenners die je helpen. Watson: "Er zijn niet zoveel mediums en die staan ook niet in het telefoonboek. Op sociale media zijn veel forums, maar dat leidt weer tot onduidelijkheid en een gebrek aan traditionele kennis."

"In mijn familie ben ik nu degene die de kennis probeert terug te halen'', zegt sociaal-cultureel werker Desta Deekman (32). Ze heeft een 'pre' gedaan, een intensieve ceremonie waarbij ze ook in trance raakte. Ze voelt zich gesterkt door het geloof dat er winti's, "zeg maar beschermengelen", voor haar "werken in het universum".

Lees verder na onderstaande afbeelding.

Deekman vraagt veel aan haar opa en oma over het verleden, om verloren kennis te redden. Ze vraagt naar namen van overgrootouders. "Als mijn oma er straks niet meer is en een voorouder neemt tijdens een ritueel het lichaam van een tante over, moet iemand weten wie dat is. Zo'n geest komt een boodschap brengen, bijvoorbeeld dat er spiritueel gezien nog iets moet worden afgesloten. Als je dan de naam niet kent, ben je ver van huis."

Deekman is in Nederland geboren, haar ouders in Suriname. Als tiener ontdekte ze winti via muziek en dans. Elke winti heeft zijn eigen dans en zij imiteerde die. De hernieuwde interesse onder jongeren heeft volgens haar zeker ook te maken met een stroming van zwart zelfbewustzijn. "Kijk naar de muziek, afrobeats en afrodance zijn zo'n beetje de populairste muziek in Nederland. Afrikaans zijn is iets tofs geworden, mensen lopen weer met hun eigen haar, hun eigen kleding.'' Zelf draagt ze winti-sierraden, bijvoorbeeld een armband in de vorm van een slang of een 'ala kondre-ketting'. "Die bestaat uit verschillende stukken en representeert de verscheidenheid van kleuren en landen."

Voor tramconducteur Rezah Beverli (31) was het een bijnadoodervaring die hem naar de winti bracht. Hij kwam als jongetje van zeven jaar op de intensive care van het AMC terecht omdat hij door astma en bronchitis nauwelijks meer kon ademen. "Het laatste wat ik zag is dat mijn moeder de ruimte moest verlaten. Ik wilde haar roepen en raakte buiten bewustzijn.'' In de tunnel met licht zag hij een vrouw naar hem toekomen die vroeg wat hij hier deed. ,,Ze zei, 'je moet terug, ga terug'."

Hoewel hij nooit een foto van haar had gezien, herkende hij in haar zijn oma's moeder. Die zou in Suriname op jonge leeftijd in een vissengraat zijn gestikt. "Ik dacht toen al dat er meer moest zijn." Beverli zoekt slechts af en toe een doeman op, een spiritueel helper. Hij doet veel eigen research, zoekt in dikke boeken op welke planten hij kan gebruiken en mediteert veel. "De winti's begeleiden je en geven je inzicht in dromen of tijdens meditatie. Het zijn energieën die veel wijzer zijn dan wij.''

De herwaardering komt ook overwaaien uit Suriname zelf. Daar is een okomfo aangesteld, een nationale wintipriesteres. Sinds enkele jaren kun je er trouwen onder leiding van winti-huwelijksambtenaren en er is een minister ingezworen met een winti-ritueel.

Op Curaçao is het taboe sterker dan in Suriname, weet fotograaf Kevin Osepa. "Je praat niet over bruá. Mijn moeder waardeert wat ik doe, maar toen ik een video wilde maken waarin ik in een winkel voor spirituele spullen was, had ze dat liever niet. Ze was bang dat mensen daar slecht van zouden denken."

Riviergodin

In zijn expositieruimte van het Stedelijk Museum Schiedam pakt Osepa voorzichtig een foto van een zwangere vrouw in gele jurk. Het is zijn nichtje die poseert als Oshun, de riviergodin van de liefde. "Ze straalt onschuld uit, maar het is ook een fashion statement. Je ziet zulke referenties steeds meer in popcultuur, het wordt hip."

Hij neemt het zelf ook steeds serieuzer. Op de achterkant van de foto heeft hij een prentje van Onze Lieve Vrouw van de Barmhartigheid geplakt, de katholieke versie waarmee de West-Afrikaanse Oshun is samengevloeid in de volksreligie. En ja, hij reinigt deze foto's over bruá vaker dan andere werken. "Het is een vorm van respect. Ik doe het deels onbewust, maar de geesten zijn belangrijker voor me geworden."

De expositie is tot en met 15 april te zien in het Stedelijk Museum Schiedam.