Contrasten achter de duinen

Het Nederlands Kustpad voert niet alleen langs het strand, maar ook door het achterland. Daar zijn de contrasten groot. Op het routedeel tussen Driehuis en Wijk aan Zee wisselen groene landgoederen en onwelriekende industriecomplexen elkaar af.

Het voetgangerstunneltje onder de drukke Parkweg in Velsen is een soort tijdmachine. Aan de ene kant verkeer je – toetoet, bengbeng – nog in de drukke en lawaaiige 21ste eeuw. Stap je 100 meter verderop weer in het licht, dan betreedt je het verstilde Oud Velsen en waan je je zomaar een paar eeuwen terug in de tijd.

Het museumachtige dorpje met beschermde status – een paar 18de- en 19de-eeuwse panden rond een lieflijk pleintje aan de voet van de vroegmiddeleeuwse Engelmunduskerk – is een van de weinige plaatsen in het zwaar verstedelijkte landschap rond het Noordzeekanaal waar je nog kunt ervaren hoe het hier ooit moet zijn geweest.

Een kleine tijdloze oase in een regio waar het dag en nacht gonst van de bedrijvigheid. Die bracht weliswaar werkgelegenheid en welvaart, maar veranderde – vernietigde, kun je ook zeggen – voorgoed een groot deel van het oeroude duin- en boslandschap achter de duinen.

Voor het Noordzeekanaal (1876), die economische levensader van Amsterdam, moest alles wijken. Het gebied ten noorden van het nieuwe kanaal werd opgeofferd aan de vooruitgang en veranderde in een industriële woestenij, met de Hoogovens (tegenwoordig Tata Steel) als belangrijkste totem. Het dorp Velsen werd door het kanaal in tweeën gesplitst.

Het bos- en duinrijke gebied rond Velsen, Driehuis, Santpoort en IJmuiden was vanouds een toevluchtsoord voor de toenmalige rich and famous. Die lieten er grote landgoederen aanleggen en villa’s bouwen. Sommige daarvan zijn opgeofferd aan de industrie, enkele bestaan nog. De route van vandaag – van Santpoort-Noord naar Wijk aan Zee – voert deels over die landgoederen.

Vooral het lommerrijke, 18de-eeuwse Beeckestijn is een pareltje. De omliggende tuinen en landerijen verkeren deels nog in oorspronkelijke staat en zijn een ware lusthof. Over de lange dreven onder hoge bomen, over de bloemweides en rond de imposante fontein en de beeldengroepen hangt de diepe rust van oude tijden.

Aan de overkant van het Noordzeekanaal, te bereiken met de gratis pont van het Amsterdamse GVB, heerst Koning Industrie. Die spreidt ook een soort schoonheid tentoon, maar een van onwelriekende, grimmige aard. Enorme fabriekscomplexen, pijpleidingen, witte wolken uitbrakende schoorstenen, parkeerterreinen, spoorrails en slagbomen domineren een landschap waarin voor de mens geen plaats lijkt.

Toch staan tussen al dat geweld keurige, door bekende architecten als Dudok, Maaskant, Staak, Van Woerden, Holt, Bijvoet en Van Tijen ontworpen woningen uit de wederopbouwperiode. De huizen verrezen hier nadat in de Tweede Wereldoorlog een groot deel van de bebouwing van Velsen-Noord door de Duitsers werd gesloopt, omdat ze een vrij schootsveld wilden voor hun kustverdediging.

Arbeiders van Hoogovens en de andere industrieën konden hier fijn dicht bij hun werk wonen. Soms héél dichtbij: hier en daar grenzen fabrieksterreinen letterlijk aan achtertuinen. Dat wonen in een dergelijke omgeving wellicht niet zo gezond was, speelde kennelijk geen rol. De industrie bracht vooral welvaart. Velen waren – en zijn – nog steeds ‘trots op staal uit de IJmond’, zoals te lezen is op een spandoek. Maar het valt ook goed te begrijpen dat de huidige bewoners zich zorgen maken over hun gezondheid en die van hun kinderen.

Toch vind je ook ten noorden van het Noordzeekanaal groene gebieden met een zweem van het landelijk verleden. Zoals het terrein rond de voormalige villa ‘Holland op zijn smalst’, gebouwd rond 1900 en amper zeventig jaar later weer gesloopt om ruimte te maken voor het verkeer. De naam – verwijzend naar wat kennelijk het smalste stukje van Holland is – leeft voort in het gelijknamige laantje dat naar het mooie Westerhoutpark voert. Bloemenvelden met wilde grassen, bossen met smalle kronkelpaadjes, een stromend beekje, pittoreske huisjes en een mevrouw die heel dapper met haar schop een ogenschijnlijk hopeloze strijd voert tegen onkruid.

Even verderop: een totempaal en een levensgrote indianenkop op de gevel van een huis. Helaas verboden toegang, dus poolshoogte nemen is er niet bij.

Wijk aan Zee is, blijkens een bordje bij de entree van het dorp, een cultural village of Europe. Wat onder meer betekent dat er elke vrijdag een markt voor lokale biologische producten wordt gehouden. Overigens is het een badplaats zoals vele langs de Noordzeekust.

Aan het eind van de etappe komen strand en zee weer in beeld. Vanaf het terras van een van de strandtentjes is het uitzicht over de Noordzee, met de schoorstenen van Tata Steel achter je rug, weids.

Lees ook:

Tussen de hijskranen van de flitsende nieuwbouw op Overhoeks in Amsterdam-Noord schemert een roerig verleden

Wie graag in rust en stilte wandelt, moet de oversteek naar Amsterdam-Noord misschien nog even uitstellen