Schrijfster Marijke Schermer zet aan het denken over de liefde

“Ik hou van je.” Ergens halverwege de nieuwe roman van Marijke Schermer staat ineens dat zinnetje. Je schrikt er bijna van. Het is nogal wat, om zo’n cliché in een literaire roman te zetten, ook al draagt het boek de titel ‘Liefde als dat het is’. Je moet er iets mee doen, met zo’n zinnetje. En dat doet Schermer. Een ontrouwe echtgenote zegt het tegen haar man, ze ziet het als een bezwering van onheil, en noemt het tevens ‘de meest liefdeloze zin die er bestaat’. Haar man antwoordt met hetzelfde zinnetje, ‘ik hou van je’, voor hem betekent het iets totaal anders. Schermer excelleert op iedere pagina met zulke doodgewone zinnen die ze steeds lading geeft. Na iedere rake zin legde ik het boek even neer. Want ja, dit boek gaat over de liefde – als dat het is, natuurlijk – en wie is daar niet het slachtoffer van?

Soepele perspectiefwisselingen

Over haar vorige romans ‘Mensen in de zon’ en ‘Noodweer’ waren de kritieken zo unaniem lovend dat Marijke Schermer in één klap tot de interessantste schrijvers van dit moment gerekend werd. Terecht, want met name ‘Noodweer’ was een meesterstuk, loepzuiver en genadeloos beschreef Schermer hoe openhartigheid en de onthulling van het verborgene een relatie kan vernietigen. In ‘Liefde als dat het is’ doet ze iets soortgelijks: ze onderzoekt met pijnlijke precisie ‘dat land dat de liefde is en hoe de seizoenen elkaar afwisselen’.

De vorm die ze daarvoor gekozen heeft is opvallend en gewaagd. Zes personen staan centraal in de roman, en we krijgen de gebeurtenissen beurtelings vanuit hun perspectief te horen. Het perspectief wisselt niet alleen voortdurend, de wisselingen gaan ook nog eens naadloos in elkaar over, soms zit je op een en dezelfde pagina in drie verschillende hoofden. Dat gaat bij mindere schrijvers nooit goed, maar Schermer slaagt er prima in.

Soepel surft de lezer van hoofd naar hoofd. Knap is dat de personages een eigen stem hebben, hun eigen manier van observeren en hun eigen kleine handelingen. David is de brave echtgenoot die steeds in de keuken de tomaatjes en uitjes staat te snijden, Terri zijn rusteloze echtgenote die maar van hot naar haar fietst om haar heil te zoeken (al blijkt dat ‘heil’ bedrieglijk). Hun puberdochter Krista slaat met de deuren, ze is woedend op haar moeder en verliefd op een flegmatieke Marokkaanse jongen, de jongste dochter Ally tennist tegen een muurtje (o, eenzaamheid) en heeft een pijnlijke ontmoeting met Lucas, de minnaar van haar moeder, die hoewel antipathiek ook volkomen natuurlijk overkomt in zijn nonchalante zelfzucht. Alle zes zijn ze op hun eigen manier ongelukkig én gelukkig, wisselend als de seizoenen.

Ook ongeluk lijkt overal hetzelfde

Ja, Tolstoj komt ook even om de hoek kijken. De openingszin van ‘Anna Karenina’ wordt door Sev een ‘slordig aforisme’ genoemd. Want zijn alle gelukkige gezinnen inderdaad op dezelfde manier gelukkig en ongelukkige gezinnen uniek in hun ongeluk? Wat is dan een ‘gelukkig gezin’? Moeten alle leden van dat gezin tegelijkertijd gelukkig zijn om te spreken van een gelukkig gezin? Hoe kan dat ooit? “Ze zag net zo goed ook de eenvormigheid van het ongeluk: het chagrijn, het gebrek aan lucht, erkenning, tederheid. Zij dacht: zowel het ongeluk als het geluk lijkt overal hetzelfde. Totdat je beter kijkt.”

Beter kijken, daar gaat het om bij Schermer. De roman zit vol scherpe observaties, dubbele bodems en zorgvuldig geformuleerde gedachten. Toch is er iets vreemds aan de hand, iets waardoor ik reserves begon te krijgen. Dat komt omdat ‘Liefde als dat het is’ bovenal een onderzoek lijkt te zijn, een analyse van de liefde. En een analyse is geen verhaal. De zes personages vormen een proefopstelling, zes reageerbuizen waarin het borrelt maar waarin iedere andere externe omstandigheid buiten de deur wordt gelaten. Ja, de seizoenen draaien door, cyclisch als de liefde zelf, zomer, herfst, winter, het zijn ook de namen van de hoofdstukken. Ook dat hoort bij het goed uitgedachte concept – een concept dat ervoor zorgt dat de personages worden gereduceerd tot stuntelaars met maar één beslommering: de liefde, de relatie, het gedoe met elkaar. Er is geen context, geen werk, geen verleden, geen afleiding en vooral: er zijn geen andere gedachten dan zelfreflecties in verhouding tot de ander. Dat geeft het boek iets gekunstelds.

Mistasten in de liefde

Er is natuurlijk ook geen ruimte voor een bredere blik op deze levens, als je zes mensen aan het woord laat binnen tweehonderd pagina’s. Er wordt van alles niet verteld, maar er is geen mysterie, niets onverklaarbaars. Wat wel een grappig bijeffect is, is dat je als lezer voortdurend de neiging hebt je eigen relatie tegen het licht te houden (neeee, zo érg is het bij ons niet!) – je krijgt ook het idee dat Schermer daar op uit is, dat ze wil laten zien hoe wij allemaal tragisch mistasten in de liefde. Het was immers een onderzoek, waarbij ze zes proefpersonen nodig had, en dit is de uitkomst. Om die reden is ‘Liefde als dat het is’ een minder goede roman dan ‘Noodweer’, maar Schermer schrijft zo trefzeker dat het ook niet heel bezwaarlijk is.

Ach, die simpele zinnetjes van die gewone mensen die zoveel betekenen... zelfs het woordje ‘ja’ weet Schermer zwaar van hoop en verwachting te maken, bijvoorbeeld in de volgende dialoog, als Terri stilletjes in bed kruipt naast haar man, die weet dat ze bij haar minnaar vandaan komt.

‘David?’
‘Ja?’
Het kan ook goedkomen, stellen overleven verliefdheden, crisissen, periodes van verwijdering, vertwijfeling, parachutespringen.
‘Kun je wat minder hard ademen?’”

Marijke Schermer
Liefde, als dat het is
Van Oorschot; 200 blz. € 22,50

Oordeel: raak, goed doordacht en betekenisvol, zij het ook iets gekunsteld.

Lees ook:

Intieme vreemden

Tweede roman van Marijke Schermer over de vraag hoe goed wij elkaar kunnen en willen kennen.