Rob Vreeken laat zien hoe Erdogans islamisering mislukt, dankzij jongeren die hun eigen pad kiezen

Een heidens karwei: Erdogan en de mislukte islamisering van Turkije
Rob Vreeken; Uitgeverij Prometheus, 256 blz., €23,50
★★★★

De auteur

Rob Vreeken (1953) is correspondent voor de Volkskrant in Turkije. Sinds 2014 schrijft hij over Turkije, en sinds begin 2020 woont hij in Istanbul. Eerder deed hij verslag over vrouwen in de islamitische wereld. Daarover schreef hij het boek Baas in eigen boerka.

Over het boek

Het gevestigde beeld van Turkije, dat onder president Recep Tayyip Erdogan de islam de overhand neemt in de samenleving, wordt in dit boek bestreden. Het tegenovergestelde is zelfs het geval, zegt Vreeken. De islamisering van Turkije die Erdogan voor ogen had, is mislukt. Natuurlijk is Turkije een moslimland, maar de bevolking gaat niet mee in de pogingen van Erdogan om het land zijn religieuze denkbeelden op te leggen. Hij kan nog zo prediken over de vrome generatie die hij wil kweken, of op campagne verkondigen over het kwaad van lhbti+, maar vooral de jongeren trekken zich daar niks van aan.

Vreeken komt op het idee als hij een artikel leest van een onderzoeker van het secularisme, Volkan Ertit. Als Turkije écht islamiseert in lijn met Erdogans wensen, zou de islam meer aanhangers krijgen, zouden de regels strikter worden nageleefd, zouden de islam meer aanzien krijgen en zouden lhbti’ers in de samenleving minder ruimte krijgen. Dit alles is niet het geval, is de stelling in het boek.

Om dat te onderbouwen spreekt Vreeken tientallen bronnen. Feministen bij de vrouwenprotesten, leerlingen van een islamitische school, sekswerkers en designers, journalisten, psychologen en theatermakers in Istanbul. Op pad in de Turkse regio Centraal-Anatolië bezoekt hij de moefti, de imam en studenten van de lokale universiteit. Voor wie twijfelt aan het anekdotisch bewijs zijn er de rapporten, onderzoeken, wetenschappelijke artikelen en interviews met academici die hetzelfde beeld schetsen.

Dit alles wil trouwens niet zeggen dat iedereen in Turkije van God los is. Het gaat Vreeken om de veranderingen die hij opmerkte, niet om de diep islamitische kern die ook nog steeds bestaat. Deze mislukte islamisering betekent dus niet dat mensen niet meer geloven, of de moslimcultuur de rug toekeren. Religieuze feestdagen zoals het Ramadanfeest of Suikerfeest zijn nog steeds belangrijk, maar de rest van het leven wordt steeds minder ingericht volgens conservatief-islamitische waarden.

Het boek in een zin

‘Een regering die steeds dieper in conservatief en islamitisch vaarwater navigeert en gezinswaarden heeft gekozen als een van de speerpunten voor de verkiezingen in het voorjaar, met tegenover zich een vrouwenbeweging die haar hakken in het zand zet en de straat op blijft gaan om de vrouweneisen kracht bij te zetten, waterkanon of geen waterkanon.’

Reden om dit boek niet te lezen

Wie wil blijven geloven in het vastgeroeste beeld van Turkije als een oerconservatief, islamitisch en diepgelovig land waar Erdogan ook in ieders dagelijks leven de dienst uit maakt, zal waarschijnlijk ook niet overtuigd worden door Vreekens boek.

Vreeken doet wel uitermate zijn best ook de sceptische lezer te overtuigen en speelt regelmatig advocaat van de duivel, om vervolgens mogelijke tegenwerpingen te ontkrachten. Af en toe worden er wel erg veel karakters en plekken bezocht om dat punt te maken, met iets minder personages hadden we het ook wel geloofd.

Verwacht ook geen boek over Erdogan die de naderende verkiezingen gaat verliezen. De president is opvallend afwezig, juist omdat Vreeken zich richt op wat hij duurzame veranderingen noemt: de economie, verstedelijking en het onderwijs.

Reden om dit boek wel te lezen

Het boek belicht uiteenlopende verhalen van jongeren die zijn opgegroeid in het Turkije van Erdogan, maar in hun eigen leven een volledig ander pad hebben gekozen. Meisjes op het platteland die vertellen hoe ze het juk van de familieverwachtingen van zich afgooien zodra ze naar de grote stad trekken of jongeren die openlijk twijfelen aan de rol van de islam in hun leven. Het zijn mensen die niet zo vaak het nieuws halen, maar een genuanceerder beeld van Turkije schetsen.