‘Onderhuidse verhalen’ omvat tien perspectieven op de wereld van jonge en diverse auteurs

Lotte Spreeuwenberg, Mariska van Dam e.a.
Onderhuidse verhalen. Essays over verleden en vervreemding
Uitgeverij ISVW; 114 blz. € 14,95
★★★

Over het boek

In Onderhuidse verhalen zijn tien essays gebundeld, de vijf beste inzendingen voor de Kitty van der Vliet Essaywedstrijd van 2020 (thema: ‘Intieme vreemden’) en van 2022 (thema: ‘Leren van de geschiedenis’), georganiseerd door de Internationale School voor Wijsbegeerte.

Over de auteurs

De ‘onderhuidse verhalen’ zijn geschreven door jonge filosofen, sociologen, schrijvers en studenten, die even divers zijn als hun essays: Lotte Spreeuwenberg, Nicole des Bouvrie, Harmen van der Meulen, Eva van Roekel Cordiviola, Lomi Vadeso, Mariska van Dam, Martha Claeys, Maïté de Haan, Julia Alegre Mouslim en Michael C.

Leren van de geschiedenis

Het winnende (titel)essay uit 2020 is geschreven door Lotte Spreeuwenberg. Ze neemt een stelling van filosoof Susan Neiman als vertrekpunt: we moeten ‘nieuwe generaties attent maken op het kwaad dat onderdeel is van hun geschiedenis’. Hoe kunnen we nieuwe generaties inwijden in onze geschiedenis als we die niet kennen, vraagt Spreeuwenberg zich af.

Ze kijkt naar de vrouwen uit haar eigen familiegeschiedenis. Het leven van haar oma’s en tantes staat niet in de geschiedenisboeken, want de persoonlijke ervaringen van vrouwen zijn bijna nooit opgeschreven. “Geschiedenis wordt geschreven door overwinnaars, maar ook door onderdrukkers”, vat Spreeuwenberg het krachtig samen. Pas als we tot nog toe onvertelde verhalen opnemen in onze geschiedenis, kunnen we er iets van leren, stelt ze.

Ook de andere essays uit het eerste deel van deze bundel betwijfelen of we wel zo makkelijk lessen kunnen trekken uit de geschiedenis. Des Bouvrie stelt bijvoorbeeld dat, net zoals een baby niets anders kan dan zijn ouders imiteren, ook volwassenen gedoemd zijn onze maatschappij in te richten op de manier die we kennen. ‘Dit nooit meer’ is dus zo makkelijk nog niet.

In een ander essay schrijft Van Roekel Cordiviola over de wrede erfenis van het Videla-regime in Argentinië. Volgens haar leren we niet van de geschiedenis ‘door er hard over na te denken’, maar door met elkaar die historie te bespreken, al is die nog zo pijnlijk.

Intieme vreemden

Mariska van Dam (winnares 2022) schreef over haar bijbaan als kistendrager op begrafenissen. Ze weet haar persoonlijke ervaringen knap te verbinden met filosofische vragen. Waarom voelt kisten dragen zinvol, vraagt ze zich af. En wat is de zin van een afscheidsritueel? Haar bespiegeling over een doodskist als een ‘huis van de tijd’ mondt uit in een prachtige analyse. “We geven de dode de kist als een huis, nu de tijd het niet meer kan zijn, zodat het nog even is alsof de overledene dezelfde woonruimte deelt als wij.” De naasten zijn vervreemd van de overledene, maar tijdens het ritueel toch intiem met diegene verbonden.

De andere vier essays uit dit gedeelte gaan over inclusiviteit en diversiteit. Claeys vertelt van haar intieme, maar vreemde band met een collega die een generatie ouder is. Ze worden het maar niet eens over de zin van identiteitspolitiek. Haar essay is echt een aanrader voor wie daar zelf ook nog niet over uit is. En Mouslim vertelt over de band met haar lichaam, die bemoeilijkt is door chronische pijn. Ze stelt zichzelf, maar ook de lezer, de vraag: hoe gaan we om met zieke lichamen?

Redenen om dit boek niet te lezen

De tien essays zijn – vanwege de voorwaarden van de essaywedstrijd – vrij kort. Verwacht dus geen doorwrochte filosofische epistels. Het betekent ook dat niet elk essay even strak is opgebouwd en waterdichte argumenten presenteert, maar dat kun je eigenlijk ook niet verwachten van zo’n korte tekst.

Redenen om dit boek wel te lezen

De tien onderhuidse verhalen geven tien perspectieven op de wereld. Alle auteurs vertellen iets over hun eigen belevingswereld. Ze laten je nadenken over thema’s die in hun eigen leven spelen, maar die tegelijkertijd universeel genoeg zijn om aan te spreken. Toegepaste filosofie in hapklare brokjes, heerlijk.