Michiel Korthals verzet zich tegen het idee dat de mensheid zich wel uit de problemen zal innoveren

Goed leven als aardbewoners
Filosofie van een leefbare planeet
Michiel Korthals
Boom; 312 blz. € 24, 90
★★★

De auteur

Michiel Korthals is emeritus-hoogleraar toegepaste filosofie. Hij schreef de laatste jaren meerdere boeken over de filosofie van eten, landbouw en natuur, waaronder Voor het eten en Goed eten.

Het boek

In alles wat we doen, moet de aarde voorop staan, betoogt Korthals in Goed leven als aardbewoners. Hij bespreekt voor ieder denkbaar domein van de maatschappij hoe de aarde er een grotere plek in kan krijgen – landbouw, stedenbouw, gezondheidszorg, onderwijs, wetenschap, verkeer.

Korthals verzet zich tegen het idee dat de mensheid zich wel uit de problemen zal innoveren. Klimaatverandering en ecologische destructie vragen niet om verdere modernisering door kweekvlees, genetische modificatie en gerobotiseerde kassen. Liever ziet hij dat er meer ruimte komt voor biologische akkerbouw die niet afhankelijk is van kunstmest en internationale productieketens. Hij bepleit voedselsoevereiniteit: een land of regio moet zoveel mogelijk zichzelf kunnen voeden.

Korthals richt zijn pijlen daarbij steeds op de ronkende verhalen van ecomodernisten, denkers die klimaatverandering en ecologische afbraak willen verhelpen met hoogtechnologische snufjes. Hoe efficiënter de landbouw, hoe meer land er overblijft voor de natuur, is daarbij het idee. Korthals laat zien dat deze opvatting te kort door de bocht is.

Vooral Louise Fresco moet het ontgelden. Ze was bestuurder van de Wageningse universiteit waar ook Korthals doceerde. Fresco, pleitbezorger van de moderne landbouw, bezondigt zich volgens hem aan ‘dwaze redeneringen’ en ‘voor ethiek is geen plaats in haar universum’.

De filosofie

Filosofie leert ons ‘de context, het geheel, vast te houden’, zegt Korthals. In dit boek creëert hij overzicht met een indrukwekkende hoeveelheid voorbeelden, cijfers en rapporten. Hij bespreekt catastrofaal mislukte pogingen om boerenbedrijven in Afrikaanse landen naar Europees model te voegen. Hij beschrijft de rol die de Rabobank speelt bij de instandhouding van de vernietigende vleesindustrie. Hij bekritiseert patenten op zaden en betoogt dat zorginstellingen biologisch eten moeten aanbieden. Het regent daarbij adviezen voor een natuur-inclusieve samenleving, soms op het kolderieke af – veel fietspaden en ruimte voor bakfietsen.

Dat hij zoveel onderbouwing geeft is begrijpelijk. Wie het opneemt tegen het ecomodernisme loopt altijd het gevaar afgeschilderd te worden als een nostalgische romanticus die de tijd wil terugdraaien, aldus Korthals. ‘[Ecomodernisten] creëren het tegenbeeld van een stoppelige boer die zijn plantjes toespreekt.’

Toch vraag je je als lezer door alle cijfers en rapporten weleens af waar de filosofie is die je in de ondertitel wordt beloofd. Is dit niet haast een wetenschapsjournalistiek boek? Korthals noemt her en der denkers als John Dewey of Karl Marx, maar gaat niet diep in op hun werk. Ook laat hij belangrijke filosofische discussies liggen. Zo schuift hij ideeën over Gaia – de aarde als één groot organisme – aan de kant als sjamanistisch. ‘Transcendente entiteiten hebben we niet nodig.’ Twee alinea’s later neemt hij het op voor de inheemse volkeren van de Amazone, omdat die hun bossen zo goed beschermen. Maar laten bij hen nu juist sjamanistische praktijken een centrale rol innemen in de relatie tussen mens en natuur. Dus kun je alles wat neigt naar sjamanisme zo makkelijk wegwuiven?

Typerende passage

‘Boeren die zich serieus afvragen of hun akker nog voldoende insecten herbergt, dierwetenschappers die worstelen met de vraag of kalveren niet beter bij hun moeder kunnen blijven, plantwetenschappers die voortdurend signaleren dat planten met elkaar communiceren, in al deze gevallen worden filosofische thema’s aangesneden. Als academische filosofen nu eens hun neus uit de boeken van Aristoteles of Hegel haalden en hun aandacht hierop zouden richten...’

Redenen om het boek te lezen

Marx schreef ooit: ‘De filosofen hebben de wereld op allerlei wijzen geïnterpreteerd, maar waar het op aan komt, is om hem te veranderen’. Korthals heeft de stelling ter harte genomen en komt met stevig onderbouwde adviezen om de wereld te verbeteren.

Redenen om het boek niet te lezen

Wel is het daarbij de vraag of je nog een boek van een filosoof leest. Korthals’ filosofische bagage komt door de stortvloed van rapporten en ander bewijsmateriaal in het gedrang.