Met subtiele roman reikt Karen Jennings een bril aan om naar onszelf te kijken

Een eiland van Karen Jennings is een met gevoel geschreven roman over een beschadigde man en een beschadigd land.

Helemaal in zijn dooie eentje bemant de zeventigjarige Samuel, hoofdpersoon van Karen Jennings’ roman Een eiland een vuurtoren ergens voor de Afrikaanse kust. Met het komen en gaan van de getijden, de seizoenen en de jaren zijn hij en het eiland vergroeid geraakt. Behalve de twee mannen, die zo nu en dan met een ­bootje wat voorraden komen brengen, ziet hij geen mens.

Een eiland (dat in 2021 op de longlist van de Booker Prize stond) zit strak in het pak. Behalve de personages blijven ook de dialogen en de plaats van handeling tot een minimum beperkt. Het tijdsverloop is niet meer dan vier achtereenvolgende dagen. Waar en wanneer het verhaal zich precies afspeelt, is niet duidelijk. Maar dat doet er eigenlijk ook niet toe, want al snel blijkt dat we te maken hebben met een universeel verhaal, dat in­gebed ligt in twee parallel lopende verhalen.

Samuels onstuimige relaas speelt zich af tegen de achtergrond van de minstens zo turbulente geschiedenis van zijn land van herkomst, die in het teken staat van het koloniale trauma, de strijd voor onafhankelijkheid en ten slotte een dictatoriaal ­bewind. Hij is op het eiland ­terechtgekomen nadat hij als tegenstander van het regime 25 jaar gevangen gezeten heeft. Van de grote wereld en haar problemen heeft hij zich losgemaakt; hij mag zich voortaan ongestoord laten meebewegen op het ritme van de dagelijkse bezigheden, het werk aan de vuurtoren, de zorg voor zijn kippen en zijn groentetuin.

Samuel raakt uit evenwicht

Maar zoals overal en altijd ontwikkelen zich ook hier langzamerhand allerlei nieuwe machtsstructuren. Een van zijn kippen is een kwetsbare hen, die stelselmatig door de anderen wordt gepikt en door Samuel in bescherming genomen moet worden. Over het hele eiland groeit een soort onkruid dat alles dreigt te overwoekeren. Op het strand spoelt van alles aan, ook lichamen van verdronken vluchtelingen. De suggestie is duidelijk: het maakt niet uit hoever je je van de harde werkelijkheid verwijdert, die blijft toch altijd naar je terugkomen. Samuel werkt de lijken weg door ze bij te zetten in de muur die hij om het eiland bouwde.

Op een dag, als er weer een lichaam aanspoelt, wordt alles anders. De man leeft nog. Samuel weet zich er niet goed raad mee. Wat het nog moeilijker maakt is dat de vreemdeling een taal spreekt die hij niet verstaat. Hij moet zijn persoonlijke ruimte met een ander delen, iemand die jonger en sterker is, en van dag tot dag steeds meer de controle overneemt. Heeft de vreemdeling goed of kwaad in de zin? Twijfel en vrees, vermengd met beschamende herinneringen aan zijn verleden, brengen Samuel steeds verder uit evenwicht. Wat daar ook toe bijdraagt is dat hij in de man soms iets van zichzelf herkent. Is het misschien zijn zoon? Of iemand die zijn plaats wil innemen?

De tirannie van stilte

Niet onbelangrijk in het machtsspel dat zich hier voltrekt is de geringe hoeveelheid dialoog. Hiermee zinspeelt de roman op de macht, zelfs de tirannie van stilte, van de afwezigheid van taal. Het omgekeerde van ‘de macht van het woord’.

Een eiland is een met gevoel geschreven, subtiele roman over een beschadigde man en een beschadigd land, wankelend tussen macht en onmacht, niet altijd in staat om onderscheid te maken tussen vriend en vijand, tussen het ik en de ander, tussen goed en kwaad, en alleen nog maar beheerst door angst en tot mislukking gedoemde pogingen tot zelfbehoud. Het is een roman die op het oog gemakkelijk wegleest, maar complexe en urgente kwesties aanboort, zoals de werking van de macht, de ­gevolgen van het kolonialisme, vluchtelingschap, en vreemdelingenhaat.

Een eiland is een bril om naar onszelf te kijken.

Karen Jennings
Een eiland (An island)
Vert. Peter Bergsma
Cossee; 207 blz. € 22,99