Merijn de Boer schrijft een roman vol kleine absurdistische scènes

Idealen zijn gratis en kosten niets, je trekt ze aan als makkelijk zittende kleren, maar voor het radicaal en consequent leven naar die idealen betaal je een flinke prijs. Dat is in een notendop de thematiek van boeken en films die gaan over het leven in een commune. Het experiment eindigt natuurlijk met conflicten, desillusie, vlucht of ontbinding van de helemaal-niet-zo-ideale leefgemeenschap. In ‘De saamhorigheidsgroep’ beschrijft Merijn de Boer een clubje linkse vrienden in de vroege jaren tachtig, zowel mannen als vrouwen (ook getrouwde stellen) die avondenlang praten over politiek, die wandelen en fietsen, knutselen en knuffelen en vooral eindeloos vergaderen over de steun aan goede doelen waarvoor ze tien procent van hun inkomen inleveren. Een commune light, zou je kunnen zeggen, het enige wat de leden niet samendoen is in hetzelfde huis wonen.

De diplomaat Bernard laat zich door een vriend meenemen naar een bijeenkomst van de saamhorigheidsgroep. Zo komt hij terecht tussen een stel montere dertigers die hun idealen nog net in de jaren zestig hebben opgedaan en getransporteerd naar de latere jaren van punk, krakers en kernwapens. Hoewel Bernard niets heeft met linkse ideologie besluit hij toch lid te worden, aarzelend omdat hij hun bevlogenheid mist, maar aangetrokken tot de warme sfeer. En als het volksdansen, breien en ouwehoeren over de Falklandoorlog hem niet bevalt is er altijd nog Liza, een jongensachtige vrouw op wie hij radeloos verliefd wordt.

Bedrieglijk eenvoudige stijl

Liza woont samen met de berooide kunstschilder Tristan, ze willen een kind maar Tristan is onvruchtbaar, zodat het stel heimelijk Bernard uitkiest als zaaddonor. Bernard mag niet weten dat ze zwanger van hem wil worden, dus moet Liza hem verleiden en doen alsof ze zin heeft in een een­malig slippertje. Maar wat een zakelijke wip had moeten worden, leidt tot een gepassioneerde affaire, en vanzelfsprekend tot een bom onder de saamhorigheidsgroep.

Zo’n soapachtig verhaal staat of valt met de uitwerking, en die is bij Merijn de Boer gelukkig in goede handen. In eerdere romans en verhalenbundels (‘Nestvlieders’, ‘De geur van miljoenen’) liet De Boer zien dat hij een fantasierijke schrijver is, met een antenne voor absurde situaties en een bedrieglijk eenvoudige stijl die soms iets naïef kinderlijks uitstraalt. Dat is beslist bedoeld als compliment. In ‘De saamhorigheidsgroep’ past die stijl ook heel goed, de personages zijn stuk voor stuk nogal onvolwassen en hun drijfveren zijn minder altruïstisch dan ze zelf denken. De Boer heeft duidelijk lol in het beschrijven van het dagelijkse gedoe in de saamhorigheidsgroep. Het is behoorlijk karikaturaal, dat wel, ze zingen ‘Kumbaya’ en de Internationale tijdens het wandelen, er wordt blokfluit en ukelele gespeeld, men heeft een VPRO of WNF-mok, men gooit de armen in de lucht en roept ‘Leven!’. We kennen het ja, maar De Boer komt gemakkelijk weg met de stereotypen omdat hij ze zo sappig brengt, alsof de jonge schrijver zelf pas heeft ontdekt dat het zo toeging in die clubjes. “Ralf speelde afwezig met zijn PSP-button. Laurens verwijderde een kattenhaar van zijn trui. Alle anderen keken verveeld naar buiten of naar de pratende mond van Bronno. Pas toen er een nieuw project aan de orde kwam, een radiostation in Tanzania voor en door lesbische vrouwen, raakten ze allemaal weer begeesterd.”

De zestigjarige Bernard komt niet uit de verf

De Boer omlijst dit verhaal met scènes die zich dertig jaar later afspelen. In New York – Bernard is inmiddels een topdiplomaat, getrouwd met een Japanse vrouw – krijgt hij bezoek van Bronno, de geestelijk leider van de groep, die hem een onmogelijk verzoek doet. Dit brengt de herinnering aan Liza boven. Terug in Haarlem ontmoet hij de groepsleden nog één keer, is hij nog één keer die buitenstaander. Liza vindt hij er niet, maar hij heeft wel een andere verrassende doch uiterst vluchtige ontmoeting. Je zou het verhaal zo mooi rond kunnen noemen, maar wie kritischer is moet vaststellen dat dit deel van het verhaal niet goed werkt. De zestigjarige Bernard komt niet uit de verf en het geheel voelt als een kunstgreep: we moeten nog eens extra de eenzaamheid van Bernard zien, de vergeefsheid van zijn leven zonder de liefde die daarbij had moeten horen. Goed, we zien het, maar we voelen het niet meer echt. Het verhaal was al afgelopen, in 1984.

De Boer is in deze onderhoudende roman op zijn best in de kleine, absurdistische scènes. Misschien wel de mooiste is die met twee bijfiguren. De schuchtere Wiebe (getrouwd met Annelies) verzamelt al zijn moed om zijn fietsmaatje Renate hakkelend op te biechten dat hij bondagefantasieën heeft. Haar reactie: “Laten we maar niet meer gaan fietsen voorlopig”.

Merijn de Boer
De saamhorig­heidsgroep
Querido; 400 blz.
€ 22,50

Lees ook:

Merijn de Boer mengt realistische en surrealistische elementen virtuoos door elkaar

Merijn de Boer droomt van vriendschap en verwantschap in (sur)realistische verhalen.

Vrije liefde, zweverige praat en soms een goeroe: de wetten van de woongroep

De woongroep inspireert filmmakers en schrijvers. Wat hebben zij te zeggen over deze geïsoleerde minisamenlevingen?