Marjolijn van Heemstra schrijft als een ruimtereiziger op aarde

Marjolijn van Heemstra beschrijft complexe materie licht, poëtisch en spannend.

Aan het begin van haar nieuwste boek zit Marjolijn van Heemstra vast. Vast in haar Amsterdamse volkswijk, ‘waarin de gentrificatie gierend uit de hand loopt’, vast in de hittegolf, vast in haar laptop waarop ze continu verhalen en filmpjes ziet over mensen die roepen dat we elkaar vrijheid moeten geven, vast tussen de klimaatgekkies en een buurman die zegt dat Zwarte Piet van hem wordt afgepakt. Vast in zichzelf – ze gooit de speelgoedtijger van haar jongste kind in de prullenbak, omdat tijgers bijna uitgestorven zijn en de dieren er niet meer zullen zijn als haar kinderen volwassen zijn – om hem, na even nadenken, toch weer uit de prullenbak te vissen, zodat er tenminste nog een herinnering bestaat aan hoe de tijgers eruit zagen.

‘Wit, links, vrouw, grootverbruiker van de aarde, inwoner van Fort Europa en zelfs zonder bakfiets bakfietsmoeder’, vat ze zichzelf besmuikt samen.

Autobiografisch ­essay

Van Heemstra is behalve schrijver ook theatermaker en dichter. Haar roman En we noemen hem werd in 2017 bekroond met de BNG Bank Literatuurprijs. Een zoektocht naar meer ruimte in ons leven is de ondertitel van haar nieuwste boek, een autobiografisch ­essay in achttien hoofdstukken.

Die zoektocht begint bij een foto van de ruimte. De ‘Hubble Ultra Deep Field’-foto is gemaakt door de Hubble-ruimtetelescoop, en is de samenstelling van foto’s die het ding maakte van zo’n drieduizend sterrenstelsels. Sommige bestaan al lang niet meer: de Hubble kijkt niet alleen vooruit, de ruimte in, maar ook terug in de tijd, stelt Van Heemstra vast.

Vanaf die foto gaat ze op zoek. Het is in het begin wat irritant dat ze continu schrijft dat ze haar laptop openklapt als ze iets on­line wil opzoeken, hoe ze naar haar telefoon kijkt, haar kinderen van de opvang moet halen, hoe die opgaan in hun dinosauruswereld want tussendoor vertelt ze geanimeerd over haar ontdekkingen over het ruimteleven. Over astronauten die een bewustzijnsverandering ondergaan door hun tijd in de ruimte en bij terugkomst meer begaan raken met de aarde. ‘Afstand brengt nabijheid’, ontdekt ze, dus ze gaat verder het heelal in.

Helder en associatief tegelijk

Van Heemstra schrijft helder en associatief tegelijk, bij vlagen poëtisch – ze schreef ook gedichten over de ruimte. Ze weet de technische details knap te omzeilen zonder de complexiteit van de materie geweld aan te doen. Ze luistert naar exoplaneten in Dwingeloo en ze heeft het over de Long Now Foundation, een Amerikaanse stichting die het langetermijndenken wil bevorderen. Ze loopt ’s nachts met een ecoloog door een bos op de Utrechtse heuvelrug om de duisternis te ervaren. Het woord lichtjaar, de veel­gebruikte snelheidseenheid in de sterrenkunde, vindt ze ‘opgeruimd’ klinken: ‘Geen zwaar maar een licht jaar. Een jaar dat je ­iemand toewenst.’

De afgelopen twee jaar schreef ze als correspondent ruimtevaart van online platform De Correspondent al artikelen over hetzelfde thema, en hoewel sommige ontmoetingen terugkomen, is dit wel een nieuw, losstaand verhaal, dat dicht tegen een roman aanschuurt – je wil als lezer weten hoe het afloopt.

Een tip van de sluier: ondanks de pandemie, die zonder overheersend te worden langzaam maar zeker de tweede helft van het boek in sluipt, maakt Van Heemstra zich uiteindelijk los van haar impasse. De futiliteiten die aan het begin van het boek irriteren, verdwijnen. De schrijfster kijkt minder op haar telefoon, gaat op gelijke ooghoogte in gesprek met haar buurman. Ze wordt in de eerste plaats een ruimtereiziger op aarde, op een expeditie die voorlopig eindigt bij een nachtwandeling in het park bij haar om de hoek.

Marjolijn van Heemstra
In lichtjaren heeft niemand haast
Een zoektocht naar meer ruimte in ons leven
De Correspondent;
178 blz. € 20