Jessica Merkens gaat op zoek naar vergeten schaatsheldinnen

Tijdens een van de schaarse wedstrijden op natuurijs van de afgelopen jaren mijmert journaliste en marathonschaatster Jessica Merkens over de Tocht der Tochten. Zou er ooit nog een winter komen waarin ze de Elfstedentocht mag rijden?

Ze kent de winnares van 1997. Klasina Seinstra is tegenwoordig ploegleidster van een van de concurrerende teams. Maar welke vrouwen kwamen in eerdere edities als eersten aan op de Bonkevaart? Merkens komt niet ver en dat irriteert haar: iedereen weet toch ook wie Evert van Benthem en Reinier Paping zijn.

In Op eigen houtje gaat Merkens op zoek naar schaatsheldinnen uit het verleden. Ze leert dat er eeuwen geleden al wedstrijden waren. De beste hardrijders én -rijdsters konden complete jaarsalarissen bijeen glijden. Dat ook vrouwen aan de startlijn verschenen, is bijzonder, want lange tijd gold sport uitsluitend als iets voor mannen. Schaatsen was voor het calvinistische noorden hetzelfde als wat carnaval voor het zuiden was. De wereld stond even helemaal op zijn kop.

Rydpartij in Leeuwarden

De 22-jarige Trijntje Pieters deed in 1805 mee aan een ‘vrouwen rydpartij’ in Leeuwarden. Kleurrijk beschrijft Merkens hoe de kranten na afloop schande spraken van de dames die over het ijs ‘klauwden’ en door de strijd genoopt waren ‘alle de bovenkleederen af te leggen, waarbij alle bevalligheid van het lichaam zich gansch ongunstig vertoonde’.

Pieters kon de poeha niet veel schelen. Zij ging met de zege aan de haal en won een gouden oorijzer ter waarde van 105 gulden, een vorstelijke beloning in een tijd waarin vrouwen niet meer dan vijftig cent per dag verdienden.

In een ander hoofdstuk maakt Merkens faction van het leven van Jikke Gaastra, de Friese dienstbode die in 1912 de eerste vrouw was die de Elfstedentocht uitreed – de natste en meest troosteloze editie ooit.

Echtgenoot zoeken en kinderen krijgen

Erbarmelijk waren de omstandigheden ook in de Hel van 1963. Geen vrouw haalde de finish. Stien Kaiser moest in Franeker van het ijs. Hartje zomer, bijna zestig jaar later, vertelt de tweevoudig wereldkampioen allround aan Merkens hoeveel moeite het haar had gekost om door de KNSB als volwaardig schaatster te worden gezien. De bond vond de mid-twintiger te oud voor de Olympische Spelen van 1964. Met haar leeftijd moest een vrouw een echtgenoot zoeken en kinderen krijgen. Het maakte Kaiser alleen nog maar gedrevener. Acht jaar later won ze alsnog goud op de Spelen van Sapporo.

En de Elfstedentocht? Die reed Kaiser ook uit. In 1997. Merkens zal het nooit meer vergeten.

Jessica Merkens
Op eigen houtje. De ongelooflijke verhalen van vrouwen in de Elfstedentocht
Ambo Anthos; 301 blz. € 22,99