Jeroen Theunissen gaat op zoek naar een alternatief voor onze obsessie met snelheid en efficiëntie

De Vlaamse schrijver Jeroen Theunissen kreeg een tweede zoon en ging aan de wandel, door Europa, van west naar oost, op zoek naar een andere manier van leven.

Hij deed er 185 dagen over: een voettocht door Europa, van west naar oost. De Vlaamse schrijver Jeroen Theunissen (1977) wandelde een paar jaar voor de coronapandemie van Zuidwest-­Ierland tot aan de Bosporus in Istanbul. In Ik = cartograaf doet hij verslag van die reis. Het is een verhaal over hemzelf, als tobbende veertiger, maar ook over Europa, dat hij beter wil begrijpen.

Het zijn niet de enige verhaallijnen in dit wat lastig samen te vatten boek. Het gaat ook over onze tijd, met zijn geloof in efficiëntie en snelheid. Hij probeert daar iets tegenover te stellen, een alternatieve manier van leven. Wandelen is het tegendeel van efficiënt bezig zijn, zeker als je dat zoals Theunissen zonder smartphone en gps doet, waardoor af en toe verdwalen gegarandeerd is. Als ware romanticus bezingt hij de waarde van traagheid en oneigentijdse bezig­heden als dagdromen, naar de wolken staren, onder de sterrenhemel slapen.

Bomen, vogels, dieren

Veel aandacht krijgt de natuur. Theunissen bespreekt de bomen die hij tegenkomt, de vogels, de vele dieren die zijn verdwenen, de gevolgen van klimaatverandering en de geologische en biologische geschiedenis van het continent – hij heeft oog voor Europa’s niet-menselijke inwoners. Die zitten ook in hem, weet hij: zijn lichaam bestaat uit miljarden micro-organismen. Het ‘ik’ is helemaal niet zo duidelijk omlijnd, schrijft hij. Theunissen reist niet om ‘zichzelf te vinden’, zoals het cliché wil, maar om zichzelf te verliezen, zich deel van iets groters te voelen.

Nu goed, misschien ook om iets te ont­lopen. Een leven dat hem beknelt. Verantwoordelijkheden. Hij laat zijn vrouw met hun pasgeboren tweede zoon achter. Theunissen is begin veertig, lijdt toenemend onder angstaanvallen, voelt zich gevangen in zijn huwelijk. Bij terugkomst scheiden ze. Hij verhuist naar Gent, verbouwt zijn woning, waarin hij door de pandemie al snel vastzit – het boek gaat óók over wat ‘thuis’ betekent.

Theunissen probeert veel te doen in dit boek, je zou haast denken: te veel. Wonderlijk genoeg leest het toch vlot. Theunissen wisselt zijn belevenissen af met allerlei mijmeringen, met smakelijk navertelde mythen en verhalen, met geologische en historische uitweidingen, en met flashforwards naar zijn leven als gescheiden man in Gent. Dat heen en weer geschakel is soms verwarrend, maar geeft het boek ook ritme.

Liefde voor land- en wereldkaarten

Dan is er nog Theunissens liefde voor land- en wereldkaarten. Lange passages wijdt hij aan cartografie en invloedrijke kaarten uit het verleden. (Des te vreemder dat er in zijn boek géén kaartje te vinden is van zijn reis.) Kaarten geven de werkelijkheid niet slechts weer, maar vormen die ook, stelt hij vast, ze sturen onze blik, tonen wat we belangrijk vinden. Van daaruit maakt hij een sprong naar het niveau van onze culturele identiteit. De verhalen die we over onszelf en ons verleden vertellen zijn ook een soort ‘landkaarten’, schrijft hij: ze bepalen wat we zien en wat we niet zien, scheppen een beeld van wie we zijn.

De vraag is dan op welke we navigeren. Neem Europa. Theunissen stuit onderweg – weinig verrassend – op talloze verhalen van oorlog, ellende en bloedvergieten. Maar ook op andere. Kelten die over het hele continent hun sporen achterlieten, van Ierland tot Bulgarije, de ‘eerste Europeanen’. Er is in Europa geen volk te vinden dat niet van elders komt – we zijn allemaal migranten, schrijft hij. Theunissen zoekt zulke ‘kaarten’ van Europa: verhalen die tonen wat we delen.

Jeroen Theunissen
Ik = carthograaf
De Bezige Bij;
428 blz. € 24,99