In stijl en toon hapert ‘Xerox’ van Fien Veldman als een vastlopende printer

Fien Veldman stopt relevante ideeën in haar roman over de relatie tussen een vrouw en haar printer, maar het is lastig om betrokken te blijven bij het verhaal.

Verfrissend, een roman­personage met eenvoudig kantoorwerk. In Xerox zit een naamloze ik-verteller op de klantenservice van een grootstedelijke start-up. Afgezonderd in een kamertje houdt deze jonge vrouw de mails bij; precies wat ze aankan met haar inspanningsallergie. Bij gebrek aan oprecht menselijk contact ontwikkelt ze een emotionele band met haar, jawel, printer: ‘Ik ben de hele dag bezig met mijn machine, met hem schoonmaken, met hem aanmoedigen, met hem geruststellen, met hem verzorgen. Ik ben er voor hem, en hij voor mij.’

Niet geheel onverwacht loopt de verteller tegen haar mentale grenzen aan en ze wordt op non-actief ­gesteld. Terugkijkend vraagt ze zich af in hoeverre haar problemen terug te voeren zijn op haar jeugd in een achterstandswijk.

Fien Veldman won in 2021 de Joost Zwagerman Essayprijs voor Not Really ­Making It, een slim en aangrijpend ­essay over kansenongelijkheid in het basisonderwijs. In haar debuut bouwt ze die thematiek verder uit. De opzet getuigt weer van denkkracht, maar een goed essay kunnen schrijven ­betekent nog niet dat het met een ­roman ook lukt.

Een kritische, maar niet zo grappige persiflage

Xerox draait om de vraag hoe in ‘de wereld van markt en strijd en talkshows’ een goed mens te zijn. Terwijl je je afvraagt of de verteller daar langzaam paranoïde van wordt, schetst ze in een innerlijke monoloog tegen haar printer een schrijnend beeld van haar jeugd. En met een kritische – maar niet zo grappige – persiflage op de burn-outcultuur van het hippe kantoor laat Veldman zien dat creatives net zo inwisselbaar zijn als fabrieks­arbeiders.

Het probleem van Xerox is alleen dat het bewustzijnsstroompje van de verteller te krachteloos is om je mee te voeren: ‘Ik ben bijna boven aan de trap als ik op de eerste verdieping een deur hoor opengaan. Gauw! Naar ­beneden! Is dit te veel stress voor mij? Straks krijg ik nog een anafylactische shock!’

Dat maakt het steeds moeilijker om betrokken te blijven bij het verhaal, en de intriges rondom een onvindbaar pakket en een onaardig briefje op een deur zijn ook te flets om het op spanning te houden.

De ideeën van Veldman zijn relevant, maar in stijl en toon hapert Xerox als een vastlopende printer.

Fien Veldkamp
Xerox
Atlas Contact; 224 blz. € 22,99