In Schrijversleven doet icoon Annie Dillard uit de doeken waarom en hoe ze schrijft. ‘Ik waak bij mijn boeken’

Voor Annie Dillard, die tot de top van de Amerikaanse essayistiek behoort, is het schrijven van een boek als ‘het leven in zijn meest vrije vorm’.

Schrijvers vertellen graag over hun beroep. Philip Roth noemde zijn verzamelde non-fictie Why Write? en George Orwell en Joan Didion schreven allebei een essay met de titel Why I Write. In Didions geval was dat ‘om te ontdekken wat ik denk, waar ik naar kijk, wat ik zei en wat het betekent. Wat ik wil en waar ik bang voor ben.’ Ze overleed vorig jaar vlak voor kerst. Met een beetje gevoel voor drama kun je zeggen dat Annie Dillard nu alleen aan de top staat van de Amerikaanse essayistiek.

Dat is op zich niet erg: ‘Ik houd ervan om op mezelf te zijn, ik houd van stilte’, schrijft Dillard in haar essaybundel Teaching a Stone to Talk. In het door Henny Corver uitmuntend vertaalde Schrijversleven vertelt Dillard hoe ze zich afzondert als ze schrijft: ‘Prettige werkplekken zijn iets om te mijden. Wat je nodig hebt is een ruimte zonder uitzicht, zodat verbeelding en herinnering elkaar in het donker kunnen tegenkomen.’

Schrijven is hard werken

Voor Dillard dus geen Instagramwaardige plek of hip café om te schrijven; dat laatste zou trouwens ook erg kostbaar zijn, gezien de hoeveelheid koffie die Dillard tijdens het werken drinkt.

Een deel van Schrijversleven heeft Dillard gemaakt in een schuurtje van dennenhout. Dat schuurtje op het schiereiland Cape Cod werd eigenlijk verkocht als opslagplek voor gereedschap. Daarvoor had ze delen van haar bekendste werk Pelgrim langs Tinker Creek geschreven in een hokje boven een parkeerplaats. Het enige raam in die cel plakte ze af om niet afgeleid te worden door de wereld, door bijtschildpadden en muskusratten of een musje dat een pootje miste.

Schrijversleven maakt vooral duidelijk dat schrijven ploeteren is. Het is niet het neerkwakken van inspiratie en hup naar een uitgever ermee. Alleen talent is niet genoeg. Het is hard werken, en bovenal: het is intensief.

Zo vertelt Dillard in een mooie verhelderende passage over het schrijfproces: ‘Ik schrijf niet zozeer een boek als wel dat ik erbij waak, zoals je waakt bij een vriend die op sterven ligt. Tijdens het bezoekuur loop ik zijn kamer binnen vol vrees en medeleven om zijn vele aandoeningen. Ik houd zijn hand vast en hoop dat het boek beter wordt. Deze tere relatie kan in een oogwenk omslaan. Als je een paar bezoekuren overslaat, keert een werk in wording zich tegen je.’

Ondoordringbaar mysterie

De taak van de schrijver is volgens Dillard het interpreteren van de wereld. Waarom we bestaan is een ondoordringbaar mysterie, daarom moeten we ons meer richten op de plek waar we leven: ‘We moeten het op een of andere manier breder bekijken, het hele landschap in ogenschouw nemen, het echt zíen, en beschrijven wat zich afspeelt. Dan kunnen we althans de juiste vraag de bakerende duisternis in schreeuwen, of, eventueel, een gepaste lofzang aanheffen’, schrijft Dillard in Pilgrim langs Tinker Creek.

Net als haar literaire held Henry David Thoreau krijgt Dillard nooit genoeg van de natuur. Ook in Schrijversleven banjert ze door de bossen, beschrijft ze het gedrag van een spanrups die zich vastklampt aan een grashalm en wijdt ze een alinea aan een junikever die haar tijdens het schrijven stoort door op het raam te kloppen. Of ze schrijft over haar verblijf op een eiland: ‘Ik leefde op het strand met mijn ene voet in fataal zeewater en mijn andere op een miljard korrels zand. De rand van de oneindigheid daar had te veel van de eenzaamheid van schrijven.’

Onverwachts geestig

Schrijversleven is een mooie afspiegeling van Dillards oeuvre: het is een mix van filosofie, verhalend proza en essayistiek. In haar kenmerkende intellectuele en dichterlijke zinnen schakelt Dillard soepel tussen abstracte overpeinzingen en concrete beschrijvingen en worden lyrische passages afgewisseld met beschouwingen.

En, ook niet onbelangrijk, soms komt Dillard onverwachts geestig uit de hoek: ‘Ik besloot de pest aan mezelf te hebben, popcorn te maken en te gaan lezen’. Of: ‘Als je iets met metafysica hebt, ga dan pottenbakken’.

Het maken van een boek karakteriseert Dillard als ‘het leven in zijn meest vrije vorm’. Dat klinkt heel romantisch, maar heeft ook een keerzijde. Die vrijheid houdt in dat schrijven in de eerste plaats een activiteit is voor de auteur zelf. Niemand heeft er last van als een schrijver niet schrijft, niemand merkt het op als hij werkt. Het verschil tussen een schrijver en een bakker is dat het wordt opgemerkt als de laatste niet komt opdagen, een bakker die niet bakt wordt gemist.

‘Verspeel alles, ga door, elke keer opnieuw’

Dillard snapt niet waarom mensen schrijver willen worden. Waarom schrijft ze dan? Het is dé manier om de wereld en jezelf te leren kennen, het geschrevene is een ‘epistemologisch instrument’. Schrijven en literatuur zijn bijzonder verfijnd: ‘Het appelleert alleen aan de subtielste zintuigen – het zicht van de verbeelding, en het gehoor van de verbeelding – en het ethisch besef, en het intellect.’ Natuurlijk stimuleren films en series ook de zintuigen, maar op een andere manier: een film is dwingender. Schrijvers moeten niet proberen te concurreren met filmmakers. Sommige dingen, zoals een spectaculaire achtervolging, komen beter uit in films dan in boeken.

Je moet schrijven voor mensen die van literatuur houden, betoogt Dillard. Beklagenswaardig is de auteur die zwoegt op een boek dat mensen moet aanspreken die niet van lezen houden.

Het laatste hoofdstuk van Schrijversleven gaat over de geoloog en stuntpiloot Dave Rahm die ­Dillard eens zag optreden ­tijdens een vliegshow. Ook Rahm is een kunstenaar, hij bespeelt zijn publiek en als een schilder tekent hij met zijn vliegtuig lijnen en landschappen in de lucht.

Rahm stierf na een mislukte stunt. Hij kende het gevaar van de stunt die hem fataal werd, maar hij hield zich niet in. En dat is ook waar het bij schrijven om gaat volgens Dillard: ‘Zet alles in, speel, verspeel alles, ga door, elke keer opnieuw. Pot wat je goed lijkt niet op voor later in je boek, of voor een ander boek; geef het, geef alles, geef het nu.’

Annie Dillard
Schrijversleven
(The Writing Life)
Vert. Henny Corver
Atlas Contact; 115 blz. €21,99

Lees ook
Annie Dillard wil leren leven als een wezel

In haar essays verkent Annie Dillard de natuurlijke wereld; heel precies en in een schitterende taal. Ze wil weten waar ze bestaat.