In Koningen beschrijft Erik Petersson het overleven van een archaïsch fenomeen

Peterssons ambitieuze wereldgeschiedenis van koningen heeft de nodige gebreken.

‘Het geluk van de onderdanen is dat van de koning; hun welzijn is het zijne. Niet zijn eigen plezier, maar dat van zijn onderdanen is goed voor hem.’ Deze wijsheid komt uit een Indiaas handboek voor vorsten met de titel Arthashastra. De koninklijke raadsheer Chanakya schreef zijn pleidooi voor verlichte autocraten bijna tweeduizend jaar voordat Niccolò Machiavelli met een stuk cynischere lessen kwam in zijn beroemde De heerser.

Twee eeuwen voor Machiavelli had ook een grote schrijver op het Italiaanse schiereiland het koningschap tegen het licht gehouden. Monarchia is een vrijwel vergeten werk van Dante Alighieri, die zijn roem vooral dankt aan De goddelijke komedie.

Net als Chanakya stelde Dante de onderdanen centraal. De kerk mocht zich bekommeren om de spiritualiteit en het individu, de wereldlijke macht (de vorst) om de rede en de samenleving. Uiteindelijk zouden al die rijken overbodig moeten worden en moest een soort wereldverband ontstaan met zelfbestuur op regionaal en lokaal niveau.

De internationale organisaties zijn er gekomen, maar afzonderlijke staten leiden een hardnekkig bestaan. Net als een archaïsch fenomeen als de monarchie trouwens.

Erfelijke staatshoofden en soevereiniteit van het volk

Nog veel wonderlijker vindt Erik Petersson, auteur van Koningen. Een wereldgeschiedenis het succesvol samengaan van erfelijke staatshoofden en soevereiniteit van het volk. Volgens The Economist kunnen slechts achttien landen in de wereld worden beschouwd als een volwaardige democratie. Bij meer dan de helft daarvan (Nederland inbegrepen) gaat het om constitutionele monarchieën.

Petersson, een Zweedse historicus, onderzoekt in een ambitieuze wereldgeschiedenis welke pijlers het instituut zolang overeind hielden en waar ze vandaan komen. Veel irrationaliteit, mythevorming en symboliek lijken een wankele basis. Toch overleefde een deel van de monarchieën ingrijpende jaren als 1776 (Amerikaanse Revolutie), 1789 (Franse Revolutie), 1848 (omwentelingen en roep om meer zeggenschap in talrijke landen) en 1917/18 (ineenstorten vier grote rijken in aan rand Europa).

De auteur wil met zijn boek graag afwijken van de gangbare geschiedschrijving. Hij loopt te hoop tegen collega’s die menen als een soort orakel de toekomst te kunnen voorspellen en die doen alsof historische gebeurtenissen naar een soort onvermijdelijke eindbestemming leiden. Maar hoeveel van dat soort geschiedwetenschappers bestaan er nog anno 2021?

Terug naar de bronnen van het koningschap

Koningen bewandelt bewust ook niet de weg van de oudheid naar het heden, maar de route andersom, terug in de tijd en terug naar de bronnen van het koningschap. Het is een mooi idee, maar, zo blijkt, lastig om consequent vol te houden, wat soms leidt tot gezwalk door de chronologie.

De meeste inzichten van Petersson verrassen niet, de opgevoerde gekroonde hoofden soms wel. Naast bekende succesvolle heersers (keizer Augustus) en tragische figuren (tsaar Nicolaas II) komen ook minder bekende personen langs. Wie kent koning Theudebert I uit de zesde eeuw en de begrenzingen van zijn rijk Austrasië? Of de Chinese heerser ­Huangdi, wiens naam leidde tot het Chinese woord voor keizer zoals dat in het Latijn ook met die van Julius Caesar gebeurde. Het blijft – noodgedwongen – bij impressies van hun ­levens en regeerperiodes.

Iets meer aandacht voor deze personages was mogelijk geweest zonder de volstrekt overbodige autobiografische intermezzo’s die Petersson in zijn boek heeft gestopt. De lezer via een inleiding over de enge vleermuizen-­droom van een kennis, die kanker had, naar een betoog over de symboliek rond het koningschap leiden is zo’n voorbeeld van nodeloze omslachtigheid en modieus ik-proza.

Erik Petersson
Koningen. Een wereldgeschiedenis
Vert. Marit Kramer & Lucy Pijttersen
Alfabet Uitgevers;
400 blz. €29,99

Lees ook:
Hoe loods je een prinses door de puberteit? Zo puberden de voorouders van Amalia

Opgroeien als je zo in de publieke belangstelling staat is ingewikkeld, zeker in deze tijd van sociale media. Toch weten we relatief weinig over Prinses Amalia. Hoe verging het haar voorouders in de puberteit?