In knap opgebouwd jeugdboek verbeeldt een haai mama’s bipolaire stoornis

Een expeditie die zorgeloos begint, verandert gaandeweg in een nachtmerrie. Julia wil haar moeder redden.

Deze in Engeland bejubelde jeugdroman over Julia (10) begint allesbehalve verontrustend. Als argeloze lezer reis je met haar gezin mee naar Unst, een van de Shetlandeilanden. Vader moet er het licht van de vuurtoren programmeren, moeder onderzoekt als mariene bioloog de Groenlandse haai.

De eerste zeventig bladzijden maakt Julia opgewekt kennis met de eilandbewoners. Er lijkt geen vuiltje aan de lucht tot het enthousiasme van haar moeder voor de haaienzoektocht overdreven en ongemakkelijk begint aan te voelen.

Die sluipenderwijs groeiende ongerustheid bouwt Kiran Millwood Hargrave knap op. Eerst vindt Julia dat mama ‘een vreemde schittering’ in haar ogen heeft, dan constateert ze: ‘Onder haar ogen zaten wallen zo donker als onweerswolken en er hing een onheilspellende energie om haar heen, als het naderende geknetter van de bliksem’.

Die zin illustreert meteen het poëtische taalgebruik, dat soms overigens ook wat te vet en vergezocht klinkt: ‘Haar glimlach was dun en breekbaar, als een masker van overtrekpapier waar de echte frons nog doorheen schemerde’.

Duistere sfeer

Mama koopt impulsief een véél te dure fotocamera en een vissersboot, terwijl ze haar onderzoek nog niet eens heeft gefinancierd. Haar enthousiasme ‘had iets wanhopigs gekregen’. Julia’s vader ziet het ook, zijn geruststelling blijft uit.

En dan stort mama in, ligt ze ‘opgekruld als een vraagteken’ (wel weer een sterk beeld) op bed te slapen en doet ze uiteindelijk een suïcidepoging. Zware kost, maar het boek blijft hierin integer dicht bij de belevingswereld van de tienjarige en loopt goed af.

Millwood Hargrave gebruikt de haai als symbool voor moeders psychische problemen, later benoemd als bipolaire stoornis. Julia worstelt met schuldgevoel en hoopt mama’s situatie op te lossen door zélf met de boot op zoek te gaan naar de haai – een hachelijk avontuur.

Deze thematiek is al bijzonder, maar de vormgeving van het boek is dat helemaal. Tom de Freston, echtgenoot van de auteur, maakte fraaie, grijszwarte illustraties met citroengele details, die een duistere sfeer ademen en grotendeels Julia’s fantasie en emoties uitdrukken. Op ruige ondergronden van uitgelopen en gespatte verf en inkt werkte De Freston met de as van zijn in 2020 verbrande atelier. Het silhouet van de haai zwemt veelzeggend door het hele boek, bijvoorbeeld als vloerkleed onder Julia’s bed of in de vorm van een zwerm vogels.

Kiran Millwood Hargrave
Julia en de haai
Ill. Tom de Freston
Vert. Maria Postema
Ploegsma; 216 blz. € 19,99
Vanaf 11 jaar