In ‘Godland’ is goddeloos en weerbarstig IJsland zelf de plot

Godland
Regie: Hlynur Pálmason
Met Elliott Crosset Hove, Ingvar Sigurdsson, Vic Carmen Sonne
★★★★

Godland is in elke vezel een film over IJsland. Over het goddeloze landschap dat nooit gevraagd heeft om mensen, maar ze altijd min of meer geduld heeft. Als het dat niet meer wilde, barstte er een vulkaan uit. Dan moesten die mensen wel vertrekken.

Zeven glasplaatfoto’s gevonden in een houten kist vormden de basis voor dit fictieve verhaal dat regisseur Hlynur Pálmason zelf schreef. Althans, dat meldt de film voordat we de eerste beelden te zien krijgen. De eerste foto’s die naar verluidt de zuidoostkust van IJsland vastlegden. Wat volgt is het verhaal over een jonge Deense priester die in de negentiende eeuw naar IJsland reist om een parochie op te bouwen – letterlijk ook, want er is niet eens een kerk – maar nergens een god of zelfs maar mededogen vindt. Het 4:3-beeldformaat met afgeronde hoeken verwijst naar de glasplaatfoto’s en probeert bewust de menselijke maat te bewaren. Maar het landschap weigert die menselijke maat pertinent.

Een plot volgt de film niet echt, want IJsland is zelf de plot. Dat bepaalt wat er wanneer gebeurt. Als de priester ondanks z’n naïviteit na een barre tocht de andere kant van het eiland bereikt, brengt dat geen verlossing. Hem niet en de kijker niet. Pálmason laat liever de nietigheid van de mensen en de schoonheid van de natuur zien. “Het is hier vreselijk mooi”, zegt de priester ergens tegen een bewoner. “Vreselijk inderdaad”, is haar antwoord. “En mooi.”

Een onmogelijke taak

Een vergelijking met Werner Herzogs Fitzcarraldo is misschien niet helemaal eerlijk. Herzogs film over een schip dat door de jungle wordt gesleept is zo groots en bizar dat Godland er wat schril bij afsteekt. Maar Pálmasons film gaat net zo goed over een onmogelijke taak. Ook al is hij, anders dan Herzog, niet zozeer gefascineerd door waanzin en het overschrijden van grenzen, maar door tijdelijkheid en eeuwigheid. Door de wind en het water die de tijd hebben om zelfs rotsen te splijten versus de vergankelijkheid van de mens.

Soms wordt die tegenstelling wat al te sterk benadrukt, maar nergens levert de film minder dan fascinerende beelden van de brute grootsheid van het IJslandse landschap. Waarom zijn mensen er ooit gaan wonen, vraag je je af. Zeker in een tijd waarin kou en wind maar moeilijk buiten konden worden gehouden. Maar dat is precies de andere kant van dit verhaal. Dat van de mensen die net zo bruut en agressief een plek opeisen om te leven. “De taak van de apostelen leek ook onmogelijk”, zegt een oude collega tegen de jonge priester voordat de reis begint. “Dus ook jouw opdracht is zeker niet onmogelijk.” Die woorden klinken even bewonderenswaardig als naïef en onheilspellend.