In de huid van de antikerkse middeleeuwer Madoc

Een zinnetje dat iedere neerlan­dicus en mediëvist wel kent: ‘Willem die Madocke maecte’, waarmee wordt verwezen naar de auteur van het befaamde Van den vos Reynaerde. Maar wie die Willem was en wie of wat het vermelde werk Madoc, we weten het nog altijd niet. Nico Dros (1956) schreef er een vuistdikke historische roman over, Willem die Madoc maakte. In zijn boek is Willem (de Reuvere) een geflopte mediëvist, die een kostbaar handschrift in handen krijgt, waaraan echter nog steeds het gezochte Madoc ontbreekt. Hij besluit dan maar zelf de geschiedenis van Madoc in de verf te zetten: een hedendaagse Willem die Madoc maakte dus.

Waarom schrijft iemand een historische roman? In zijn slotwoord geeft Willem zelf, namens Dros neem ik aan, de volgende verklaring, in de geest van Aristoteles: “Het verhaal van de dichter begint juist daar waar de geschiedschrijver zwijgt omdat zijn bronnen zijn uitgeput of verzegeld blijven. De dichter put uit de bron der verbeelding.” En ook “Dit werk staat nogal haaks op de literaire tijdgeest van onze dagen, waarin het persoonlijke, het eigene en autobiografische zo populair is bij schrijvers en lezers.” Dat moge zo zijn, er is nog altijd een flinke markt voor historische romans als Umberto Eco’s middeleeuwenepos De naam van de roos of Dan Browns De Da Vinci Code.

En waarom wenden zulke historieschrijvers zich zo graag tot de middeleeuwen? Omdat we daar niet alles van af weten natuurlijk, en we dus een groot beroep moeten doen op onze fantasie. Zelfs een wetenschappelijk werk als Huizinga’s Herfsttij der middeleeuwen berust voor een deel op de ­verbeelding van de schrijver. Niet toevallig waren de middeleeuwen de favoriete periode van de romantiek, schrijvers en schilders konden een gedroomd verleden in elkaar zetten.

Een en al sappige en kleurrijke pseudohistorie

Dat doet Dros ook. Zijn verslag van het leven van Madoc is een en al sappige en kleurrijke pseudohistorie. Overigens zou deze Madoc aanvankelijk Beda hebben geheten en later Willem, Madoc was dus maar een tijdelijk aangenomen naam.

Beda/Madoc/Willem, een mogelijk koningskind, spoelt als enige overlevende van een schipbreuk aan en wordt in een klooster opgenomen, alwaar de knapenschenner ­Elmus jongens – onder wie Beda – verkracht. Als Elmus vermoord wordt en Beda voor de dader wordt gehouden vlucht hij en komt bij een graaf terecht, wiens secretaris hij wordt (onder de naam Madoc), terwijl hij ook een geheimzinnige nachtelijke affaire met de gravin begint, die hem zelfs een zoon baart. Ook vecht hij een duel uit met de brute Osemund, en wint natuurlijk.

Maar dan slaan ook hier middeleeuwse woelingen toe, het grafelijke gezin wordt verjaagd en Madoc verkast naar de omgeving van Gent, waar hij zich Willem laat noemen en literaire werken van agnostische strekking gaat schrijven. En passant verkeert hij met de Brabantse Wijchje, in wie de lezer al gauw de dichteres Hadewych herkent, hun pasgeboren kind sterft, Wychje wordt begijn en Willem wordt aangeklaagd voor godslastering, ingemetseld, maar weet ook weer te ontsnappen. Men ziet, Dros heeft zich niet ingehouden met zijn verbeelding, het verhaal van Willem en Wychje bijvoorbeeld is natuurlijk apocrief, maar er zijn geen bronnen die het tegenspreken: het hád gekund.

Zinnelijk genot

Willem die Madoc maakte leest als een avonturenroman, het heeft zelfs wel iets weg van een ouderwets jongensboek. Madocs vrijdenkende, antikerkse geest vertoont nogal wat kronkels, met name zijn bekering tot de literatuur heeft iets miraculeus, maar wie zegt dat er niet zulke figuren rondliepen in de vroege middeleeuwen? Het ene moment is hij een uitstekend administrateur en modernisator van ouderwetse praktijken, het andere moment een najager van zinnelijk genot.

Met zijn slimme, wendbare geest ­verheft dit dertiende-eeuwse talent zich ­natuurlijk snel boven de gemiddelde middeleeuwer, maar dat schijnt een soort vereiste voor middeleeuwse literaire personages te zijn; die bij Dan Brown zijn intelligente ­complotdenkers, bij Eco geslepen speurneuzen. Wie schrijft er eens een roman over de modale middeleeuwse boer, bang voor God en de Duivel in een kort, illusieloos bestaan?

Enfin, Willem die Madoc maakte is met al z’n klassieke ingrediënten een ‘good read’, zoals dat heet. Gelukkig heeft Dros zich niet bezondigd aan mediëvisering, zijn verhaal wordt gedaan in goed, hedendaags Nederlands, met hier en daar een vleugje populair taalgebruik, Beda/Madoc/Willems geest heeft genoeg kanten om je geboeid te houden, hij is ook weer geen vlekkeloze held, en verder is er natuurlijk die fascinerende middeleeuwse mengeling van pracht en praal en godsgruwel, van vroomheid en werelds genot. Ik geloof intussen niet dat we dit boek als een soort spiegel voor onze tijd hoeven te lezen en dat is ook weleens fijn: gewoon een boek om ouderwets van te genieten.

Nico Dros
Willem die Madoc maakte
Van Oorschot;
590 blz. € 27,50

Lees ook:

Middeleeuwse viagra in historische fictie

Nico Dros’ komende roman speelt in de dertiende eeuw. Hoe vindt zijn held een historisch verantwoord liefdeselixer?

Hoe een Texels dorp de bijnaam ‘Jeruzalem’ kreeg

Een verhitte discussie over Bijbelexegese verscheurde in de jaren twintig van de vorige eeuw niet alleen de gereformeerde kerk, maar ook hele dorpsgemeenschappen.