Eindelijk wijdt een filosoof van statuur een boek aan seksuele intimidatie (al had het stukken beter gekund)

De auteur

Filosofe Martha Nussbaum schreef tientallen boeken over Aristoteles, rechtvaardigheid, liefde, woede, angst en nu dus over seksuele intimidatie. Na het delen van een aantal uiterst pijnlijke eigen ervaringen, kiest ze er nadrukkelijk voor om geen ‘slachtofferboek’ te schrijven. Ze kiest een afstandelijke benadering met veel aandacht voor het recht – waarop onze hoop voor verbetering, haar inziens, vooral gevestigd moet zijn.

De ondeugden

Nussbaum benadrukt voortdurend, en terecht: seksuele intimidatie gaat niet over seks, maar over macht. Ze focust daarbij op de ondeugden die eraan ten grondslag liggen, hebzucht en hoogmoed in het bijzonder: de ondeugden van overheersing.

Hoogmoed en naïviteit

Nussbaums insteek aan de hand van ondeugden is begrijpelijk: in bijna alle gevallen van seksuele intimidatie is er sprake van een man wiens ego te groot is, die dacht dat iets gewoon moest kunnen, dat hij ergens recht op had. De benadering is echter ook beperkt. Bij de Weinsteins en Epsteins van deze wereld druipt de hebzucht en hoogmoed er inderdaad vanaf. Maar bij veel gevallen die in de schaduw blijven, speelt niet (alleen) monsterlijk gedrag maar vooral ook naïviteit en nalatigheid een cruciale rol. Degene die zich schuldig maakt aan seksuele intimidatie is vaak de aanvankelijk sympathieke en enthousiaste turncoach of hoogleraar. Mogelijk is naïviteit en onnadenkendheid evengoed een vorm van hoogmoed: jezelf permitteren niet stil te staan bij wat de vrouw wil of voelt. Toch, het ondeugd/monster-frame zou het wel eens moeilijker kunnen maken om seksuele intimidatie overal als zodanig te herkennen – vooral ook bij mannen zelf – en hen aan te spreken of, inderdaad, te berechten.

Redenen om dit boek niet lezen

Nussbaum besteedt veel aandacht aan relevante Amerikaanse wetten, maar de uitgever had echt een appendix moeten toevoegen over het Nederlandse rechtssysteem. Ten tweede heeft Nussbaum zelf te weinig oog voor hoe het recht (en andere systemen van correctie en straf) zelf onderhevig is aan macht en seksisme, en hoe vaak een machtige dader juist ook in juridische zin het slachtoffer nogmaals klein krijgt. De hoop vestigen op Vrouwe Justitia is mooi, maar ook wat naïef idealistisch.

Bovendien heeft dit boek iets pijnlijks. We zien een filosoof die al haar kennis en kunde gebruikt om theoretische analyses en verklaringen te geven van seksueel geweld. We zien een filosoof die secuur de term ‘objectificatie’ uitlegt, geduldig schrijft over al dan niet Kantiaanse feministen, pagina’s lang over Dante Alighieri uitweidt. Waartoe? Dat er hufters zijn zonder dat ze dat zelf doorhebben wisten we al. Bij vlagen is haar filosofische verdieping pijnlijk overbodig.

Ondanks de dapperheid van dit boek, zien we juist ook het gebrek aan durf om de bekende academische en theoretische paden te verlaten. Vastklampen aan concepten is ook een vorm van veiligheid. Wat we nodig hadden, is waar Nussbaum pas in de epiloog kort aan toekomt: het stellen van de vraag wat te doen. Daarbij moet opgemerkt moet worden dat Nussbaum strooit met de prachtigste deugden zoals ruimhartigheid en rekenschap zonder rancune. Ze sluit het boek haast lyrisch af: “Slechts die nieuwe vrijheid en die liefde kunnen zorgen voor een werkelijk rechtvaardige en blijvende vrede.” De ene lezer zal er hoopvol van worden; een ander (onder wie deze recensent) krijgt er jeuk van.

Redenen om dit boek wel te lezen

Eindelijk wijdt een filosoof van statuur een boek aan seksuele intimidatie. Dat werd tijd, ook in Nederland waar de wantoestanden zich blijven opstapelen en waar zwijgen en hopen dat stormen gaan liggen als je maar lang genoeg wacht, nog altijd de standaardreactie is. Het boek heeft tekortkomingen – flinke zelfs – maar laat het er dan tenminste voor zorgen dat dit onderwerp niet langer wordt doodgezwegen en dat dit boek zelf geen kleine tragedie wordt.

Lees ook:

De filosofe Martha Nussbaum vroeg zich in haar vorige boek af hoe we uit die borrelende kookpot van de angst komen. Daarbij ging ze diep in op walging, en de strategieën om die op afstand te houden.