Een rivier als rechtspersoon? Rechten voor de natuur zijn allang niet meer onvoorstelbaar

Rechten voor de natuur
Jessica den Outer
Lemiscaat; 153 blz. 17,99
★★★★

Auteur

Jessica den Outer is gespecialiseerd in milieurecht en schreef onder andere mee aan VN-rapporten over rechten voor de natuur. Ze is een van de initiatiefnemers achter de campagne Maas in de Wet. Eerder verscheen het compendium Rights of Nature met zes casestudy’s uit zes continenten. Dat lijkt de academische voorloper van dit boek.

Thema

Waarom zou de Maas niet in juridische zin een persoon kunnen zijn? ‘Als schepen en bedrijven wél rechtspersoonlijkheid kunnen bezitten,’ ook al zijn het constructies van de mens, waarom een rivier dan niet? En als we toch bezig zijn, waarom ook niet ‘de vissen, insecten, vogels, otters, herten en alle andere dieren?’ Den Outer stelt in dit boek in feite kinderlijk simpele vragen en gaat op zoek naar antwoorden met de scherpe vasthoudendheid van een jurist in activistisch tenue.

Haar aanpak is eveneens simpel, maar doeltreffend. Ze bespreekt de belangrijkste internationale initiatieven op dit terrein: van een piepklein plaatsje in Pennsylvania (VS) waar het allemaal begon naar de bekendere casus in Nieuw-Zeeland, waar de rivier Whanganui voor het eerst ter wereld werd aangewezen als rechtspersoon. Daarna bespreekt ze een ernstig vervuilde zoutwaterlagune in Spanje, het Amazone-regenwoud in Colombia, de heilige rivieren van India, om dicht bij huis te eindigen met de Waddenzee en landgoed Amelisweerd.

Al lezende worden drie dingen duidelijk. Eén: rechten toekennen aan de natuur is inmiddels een noodzakelijke stap om verdere vervuiling en vernieling een halt toe te roepen. Twee: bescherming op papier zet in de praktijk niet altijd zoden aan de dijk. Drie: het is niettemin van belang om door te zetten. Dit boek laat zien dat rechten toekennen aan de natuur een ander soort dialoog mogelijk maakt. Omdat de natuur, vaak letterlijk, een stem krijgt en de (lokale) bevolking in staat stelt namens de natuur te spreken en wanneer nodig, te protesteren.

Reden om dit boek niet te lezen

Dit boek werpt soms fascinerende vragen op die blijven liggen. Bijvoorbeeld: de Whanganui-rivier heeft alle rechten, maar ook bijbehorende plichten en aansprakelijkheden van een normaal rechtspersoon. Maar hoe zinvol en terecht is het om rivieren aansprakelijk te stellen als zij schade aanrichten? Ook schrijft Den Outer terecht dat de thematiek van de rechten voor de natuur nauw samenhangt met wereldbeelden en dat de mens helaas, ‘vooral in het Westen, wordt gezien als heerser over de rest van de natuur’.

Het is dan ook niet toevallig dat de initiatieven voor het eerst van de grond komen bij de Maori’s of de lokale bevolking in Uttar Pradesh in India. Niet iedereen wordt cultureel gevormd met het idee dat de natuur vooral voor ons op aarde is. Over die verschillende wereldbeelden en het belang daarvan had Den Outer meer mogen zeggen. De thema’s van het boek zijn rijk genoeg om met gemak de tweehonderd pagina’s aan te tikken.

Reden om dit boek wel te lezen

Ooit vonden we het ondenkbaar dat ‘tot slaaf gemaakten eigen rechten zouden krijgen en niet langer eigendom zouden zijn van slavenhouders’ of dat vrouwen stemrecht zouden krijgen. En inderdaad: ‘Inmiddels kunnen we het ons niet voorstellen dat het ooit anders was’. Morele en juridische vooruitgang kent een fascinerende ontwikkeling van volstrekt ondenkbaar dat er nieuwe rechten zouden komen, naar volstrekt onvoorstelbaar dat ze er ooit niet waren.

Zo ook met rechten van de natuur. Fascinerend is dat dit boek niet alleen overtuigend laat zien dat de natuur rechten heeft om te bestaan en te floreren, maar tegelijk een prachtig inkijkje biedt in onze eigen veranderende morele houding. We bevinden ons nu namelijk precies midden in een moreel-juridische omwenteling: het idee dat de natuur rechten heeft is noch onvoorstelbaar noch vanzelfsprekend. Het idee is voor velen nog een beetje gek en tegelijkertijd óók behoorlijk logisch. De timing van dit boek is dan ook uitstekend en de aanpak om te inspireren aan de hand van voorbeelden werkt goed. ‘Kijk, het kan’, laat Den Outer zien. ‘Kijk, het lukt.’