Documentaire ‘State Funeral’ over Stalins begrafenis is fascinerend verslag van een massapsychose

State Funeral
Regie: Sergei Loznitsa
★★★★

Voor de gemiddelde westerse toeschouwer is dit waarschijnlijk een twee uur durende nachtmerrie. Voor historici en sociologen (en filmliefhebbers) is het een eindeloos fascinerend verslag van een massapsychose. Een documentaire over de nationale leugen waarin 190 miljoen Sovjetburgers zich wentelden toen Jozef Stalin op 5 maart 1953 stierf.

Sergei Loznitsa monteerde tot nu toe nauwelijks geziene zwart-wit- én kleurenbeelden. Ze waren bedoeld voor een documentaire over Stalin, maar toen Nikita Chroesjtsjov in 1953 de macht greep en een andere ideologische koers inzette, verdween het materiaal.

In allerlei steden in de Sovjet-Unie schuifelen eindeloze rijen gehoorzame burgers langs staatsieportretten en luisteren ze gedwee naar eindeloze valse heroïek over de grote leider. Hele massa’s luisteren op volle pleinen naar beschrijvingen van de bloemen en takken die rond Stalins kist liggen.

De allerberoerdste romantische kwezelarij klinkt door luidsprekers: Stalin zou nooit aan zichzelf en alleen aan anderen gedacht hebben. “Zijn gesloten lippen onder z’n snor zullen nooit meer die weloverwogen woorden fluisteren.”

Hij zou als een messias door Oekraïne zijn getrokken, her en der arbeiders bevrijdend. Geen woord natuurlijk over de door Stalin gefabriceerde hongersnood waardoor 7 tot 10 miljoen Oekraïense burgers stierven.

Bedwelmd door propaganda

Loznitsa laat de beelden voor zich spreken. Geen voice-over, geen ­ironische montage waarin het ene beeld het volgende beeld belachelijk maakt. Dit is hoe het ging: mensen waren even bedwelmd door de propaganda als doodsbang voor de geheime politie als ze niet meededen aan de nationale rouw. Want wie wist op dat moment waar het heen zou gaan met de Sovjet-Unie?

Wat dat laatste betreft: alleen al de beelden van Lavrenti Beria op het bordes van het mausoleum maken de film de moeite waard. Beria was niet alleen het sadistische hoofd van de geheime politie, hij bleek ook een seriemoordenaar en een serieverkrachter. Na de machtsgreep van Chroesjtsjov werd Beria als ‘vijand van het volk’ geëxecuteerd. Maar hier staat hij dus nog op het bordes. State Funeral is weliswaar een stevige zit, maar ook een schitterende tijdmachine.

Lees ook:

Filmrecensie van MLK vs. the FBI

Documentaire toont hoe de FBI Martin Luther King op de hielen zat.