‘Die Wannsee Konferenz’ is de minst spectaculaire horrorfilm die je ooit hebt gezien

Die Wannsee Konferenz
Regie: Matti Geschonneck
Met Phillip Hochmair, Johannes Allmayer, Maximilian Brückner
★★★★

Net onder Berlijn kwam in januari 1942 een groep vooraanstaande nazi’s bijeen om te praten over de vernietiging van alle Europese Joden: de Endlösung. Die bijeenkomst ging de geschiedenis in als de Wannsee Conferentie en op basis van de notulen is Die Wannsee Konferenz gemaakt. Niet voor het eerst trouwens. In 1984 verscheen de Duitse tv-film Die Wannseekonferenz en in 2001 de Engelse film Conspiracy, beide ook op basis van de notulen.

Net als in die eerdere films staat de bizarre ambtelijke atmosfeer rond de planning van die massavernietiging centraal. Voordat de belangrijkste nazi’s arriveren, legt iemand in een zijkamer van de neobarokke Villa Marlier keurig de naamkaartjes neer om de tafelschikking duidelijk te maken. Pennen worden recht gelegd, je ruikt bijna het stof van het tapijt. Er wordt rustig gesproken, soms heimelijk, want niet alle aanwezigen denken hetzelfde over wat er vandaag besproken gaat worden. Maar, zo wordt in de rest van de film duidelijk, de meest bizarre fantasie wordt door iedereen gedeeld: dat de Joden minderwaardig zijn en dat de nazi’s een door god gegeven opdracht hebben om de Joden te vernietigen. Men spreekt erover alsof het over de verwerking van landbouwgoederen gaat en daarom zal deze film voor sommige kijkers een moeizame zit zijn.

Als coördinator Reinhard Heydrich uitspreekt dat het om zo’n twaalf miljoen mensen zal gaan, klagen de anderen dat ze “nu al niet iedereen in vrachtwagens geladen krijgen”. Hoe moet die operatie dan worden uitgevoerd? Heydrich heeft het vervolgens eufemistisch over ‘de methoden van het oosten’, waarmee hij de vernietigingskampen bedoelt.

De keurige ordening van de massavernietiging was nodig om de logistiek overzichtelijk te houden, maar diende ook nog een ander doel: door de Joden in de eerste maanden met een bureaucratie te confronteren – men moest via formulieren afstand doen van bezit bijvoorbeeld – wekten de nazi’s de indruk dat er niet iets heel verschrikkelijks ging gebeuren. Zo voorkwam men dat in de bezette gebieden chaos rond de transporten ontstond.

Iedereen spreekt zacht, wacht keurig de beurt af en slikt z’n standpunt in als er niet genoeg medestanders zijn. Een doorsnee saaie vergadering dus, maar eentje over de vernietiging van twaalf miljoen mensen. Probeer je voor te stellen wat er in een samenleving allemaal mis moet gaan, voordat een realiteit als de Wannsee Conferentie zich kan voltrekken. In hoeveel hoofden dan kortsluiting moet plaatsvinden. Hoe rustiger de personages overleggen, hoe vreemder het tafereel wordt.

De film is opzettelijk ‘anti-spectaculair’. Men zit en men praat. Men loopt hooguit naar het terras om een sigaret te roken. Het is de minst spectaculaire horrorfilm die je ooit hebt gezien. Alleen is het niet overbodig om te zeggen dat dit de echte monsters zijn. Ze bestaan.