De vaderlandse historie in breder perspectief

Publieksboek met meer dan honderd historische verhalen laat zien dat de vaderlandse historie niet zo uniek is als lange tijd gedacht.

Dat op zoveel plekken in de wereld Engels, Frans, Spaans en Portugees wordt gesproken is onmiskenbaar een erfenis van het koloniaal verleden. Waarom heeft het Nederlands niet die status van wereldtaal bereikt? Aan de aanwezigheid overal en nergens kan het niet hebben gelegen.

Een van de antwoorden: angst. Waar de Britten dachten dat ze hun positie in India met onderwijs in het Engels konden versterken, vonden de Nederlanders in Indië onderricht in hun taal gevaarlijk. Het zou de ‘inlander’ toegang geven tot westerse kennis en inzichten, waardoor hij zomaar op verkeerde ideeën kon worden gebracht.

Het is het onderwerp van slechts één van de ruim honderd artikelen in Nog meer wereldgeschiedenis van Nederland, een publicatie die de vaderlandse historie in een breder perspectief zet. Op initiatief van het Huygens Instituut voor Nederlandse geschiedenis en cultuur behandelt een keur aan wetenschappers internationale verbanden die teruggaan tot 250.000 jaar geleden.

Grabbelton

In korte artikelen wordt de academische toon vermeden. Dit moet duidelijk een publieksboek zijn, een grabbelton vol historische verhalen. ‘Een heel andere selectie van gebeurtenissen was ook mogelijk geweest’, schreef redacteur Lex Heerma van Voss in de ‘bijsluiter’ bij de in 2018 verschenen voorganger Wereldgeschiedenis van Nederland. In wezen was dat de vooraankondiging van Nog meer wereldgeschiedenis van Nederland.

Beide delen rekenen af met de sterk naar binnen gerichte blik, die nog altijd de sporen draagt van natievorming en nationalisme uit de negentiende eeuw. Elk land benadrukte zijn eigen, zogenaamd unieke verhaal. In veel gevallen zaten daar zelfs elementen van een soort lots­bestemming in: alleen maar grootse daden, waar niet alleen het eigen volk maar ook de rest van de wereld de vruchten van mocht plukken. Wie breder – internationaler – kijkt, komt uit bij andere gebeurtenissen. En tot andere gezichtspunten bij tot nu toe als zeer Nederlands gepresenteerde geschiedenissen.

Leentjebuur

Neem hét oerverhaal, dat van de Opstand. Historica Marjolein ’t Hart zet in haar bijdrage uiteen hoe rebellen in de Nederlanden nadrukkelijk de steun zochten van de Turken. Spanje kon immers maar beter te maken hebben met een meerfrontenoorlog, die het immense rijk financiële, logistieke en andere problemen opleverde.

Veel Nederlandser dan Wien Neêrlandsch bloed, tot negentig jaar geleden het officiële volkslied, lijkt er nauwelijks iets te bestaan. Totdat neerlandica Lotte Jensen toont hoe maker Hendrik Tollens conform de modes van de negentiende eeuw leentjebuur speelde bij collega-schrijvers over de grens.

De nodige onderwerpen uit de bundel verdienen een eigen boek. Er mag bijvoorbeeld een biografie komen van de Surinaamse activist Otto Huiswoud, actief op het gebied van socialisme en antiracisme en generatiegenoot van de veel bekendere Anton de Kom.

Nieuwe invalshoek

Zoals historici uit Frankrijk met hun Les lieux de mémoire aan de basis stonden van de in 2005 en 2006 uitgegeven Plaatsen van herinnering, leverden de Fransen met Histoire mondiale de la France (2017) ook de blauwdruk voor Wereldgeschiedenis van Nederland en Nog meer wereld­geschiedenis van Nederland.

Verhalen genoeg te vertellen nog, maar misschien is het goed als de gezamenlijke denkkracht bij een volgend deel gebruikt wordt voor een totaal nieuwe invalshoek; een mooie, innovatieve historische aanpak uit Nederland. Of is dat gezien de strekking van deze dikke pil te eng nationalistisch gedacht?

Lex Heerma van Voss, e.a. (red.)
Nog meer wereldgeschiedenis van Nederland
Ambo Anthos; 720 blz. € 44,99