De angstaanjagende droom van de filosoof en oorlogshitser Doegin

Victor Kal
Alexander Doegin. Poetins filosoof
Prometheus; 224 blz. € 20,-
★★★

De schrijver

Victor Kal (1951) doceerde wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam. In zijn werk legt hij belangstelling aan de dag voor de relatie tussen filosofie en religie.

Hoofdpersoon

Als Poetin in 2022 niet op oorlogspad was gegaan, dan was de Rus Alexander Doegin (1962) een obscure denker gebleven. Nu haalt hij in het Westen de kranten als ‘Poetins brein’ of ‘Raspoetin’. Victor Kal relativeert deze termen, maar de Russische denker is volgens hem wel degelijk van invloed. Hoewel zijn ideeën voor Poetin waarschijnlijk te moeilijk zijn, en Doegin veel fanatieker is dan de pragmatische Poetin. Misschien, zo oppert Kal, ‘ben je nog het best ‘Poetins filosoof’ door Poetin niet op het lijf te zitten’.

Doegin wil een Sovjetdoorstart, waarbij Rusland (met Duitsland) de as vormt van een imperium ‘van Lissabon tot Vladivostok’. Hij nam een voorschot op dat toekomstbeeld door in 2014 te voorspellen dat de annexatie van de Krim een revolutie zou inluiden die - zo citeert Kal - ‘niet zal ophouden bij het westen (!) van Oekraïne, zij gaat door, verder Europa in’.

Daar zou men op een hartelijk welkom kunnen rekenen door Forum voor Democratie, want binnen die partij geldt Doegin als een ‘lichtend baken’, aldus Kal. Doegin is dol op de ‘boreale’ wereld, en gecharmeerd van Thierry Baudet.

Typerende zin

Volgens Doegin stellen maar drie ideologieën wat voor op het wereldtoneel: het liberalisme, het communisme en het fascisme. Zonder veel succes heeft Rusland met de eerste twee ervaring opgedaan. Resteert nummer drie (‘wat er aan fascisme en nationaal-socialisme verwerpelijk was, ziet hij als bijzaak’). Fascisme definieert Doegin zo: “Een revolutionair, subversief en idealistisch nationalisme, dat zich oriënteert op een grootse mythe en een transcendente idee, en werk maakt van de Onmogelijke Droom, zodat het komt tot een andere samenleving - die van de held en van de Übermensch, met als perspectief een transformatie van de hele wereld.”

Doegins idee

Uit Kals weergave van Doegins opvattingen blijkt de Rus een gemankeerde filosoof te zijn; van Plato en zelfs van de door hem geadoreerde Heidegger heeft hij niet veel kaas gegeten, de Rus presenteert een ‘vervalsing’ van Heideggers werk. Ook ideeën van anderen husselt hij opportunistisch door elkaar zonder consistentie na te streven. Een systematisch denker is Doegin niet, wat hem diskwalificeert als academicus, maar allerminst als invloedrijk denker.

Kal gaat een ‘conversatie’ met Doegin aan, waardoor zijn boek aan waarde wint. Doegins ideeën zijn een nauwelijks na te vertellen mix van arrogante geleerdheid, onderhorigheid aan het Heilige Rusland en schimmige esoterische wijsheid. Dit loopt uit op regelrechte oorlogshitserij: Poetin blunderde volgens Doegin door de aanval op Oekraïne een ‘speciale militaire operatie’ te noemen en geen oorlog, want daarmee had hij zijn bevolking op alle fronten kunnen mobiliseren tot de vernietiging van Amerika, de Satan.

Doegins benadering is religieus eindtijd-denken, even gruwelijk als onontkoombaar. Het Russische volk voltrekt in zijn visie een goddelijk oordeel over het liberalisme en individualisme.

Als het aan de zelfbenoemde ‘stichter van het neo-Eurazianisme’ ligt, wordt de hele wereldorde herschikt naar zijn ‘moderne Russische geopolitieke school’. Nederland valt als deel van ‘Eurazië’ onder de Russische knoet, en gehoorzaamt aan Doegins ‘vierde politieke theorie’ (die eigenlijk fascisme is, zie boven). Vaarwel democratie, mensenrechten en gelijkheid, welkom hiërarchie met je sacrale oorsprong: ‘Het individu is niets, de samenleving is alles.’

Reden om dit boek niet te lezen

Of Alexander Doegin het etiket ‘Poetins filosoof’ verdient, betwijfelt Kal zelf. Hij noemt zelfs een ‘concurrent’ die daar meer aanspraak op kan maken, Vladislav Soerkov. Daarmee krijgt de titel van Kals boek een sterk marketinggehalte. Soms moet de auteur ook melden dat hij voor de ideeën van Doegin afhankelijk is van vertalingen van vertalingen.

Reden om dit boek wel te lezen

De verhitte overtuigingen van Doegin zijn vaak gespeend van het koele realisme dat Poetin aan den dag legt. Toch biedt de druistige denker inzicht in een complex van ideeën dat voor een Trouw-lezer krankjorum mag lijken, maar wel een verrassend inkijkje biedt in machtspolit en het Russische Idee: de metafysische rol van Rusland op het wereldtoneel en in de wereldgeschiedenis. En waarom Rusland zich zo vergist heeft in de kracht van Oekraïne.