Het CDA gaat uitzoeken wat er misging bij de verkiezingen en zal uitkomen op een chaotische lijsttrekkersstrijd, gebrek aan eenheid en een zwalkende koers.
Als enige regeringspartij verliest het CDA zetels: de partij zakt van negentien naar vijftien. Met huidige en nieuwe Kamerleden keek lijsttrekker Wopke Hoekstra donderdag terug op de verkiezingsuitslag: “Het is minder dan we hadden gehoopt en verwacht.” Hij wil het CDA de komende jaren overeind trekken en er weer een volkspartij van maken. Partijvoorzitter Rutger Ploum kondigde aan dat er eerst een ‘kritische’ analyse komt van deze verkiezingsnederlaag.
De zoektocht van het CDA naar wat er misging, begint in 2010, toen de partij ging samenwerken met de PVV. Het leidde tot grote verdeeldheid in de partij en een verkiezingsnederlaag in 2012 die met slechts dertien zetels nog iets slechter uitviel dan het resultaat van woensdag. De angst voor nieuwe conflicten smoorde in de jaren daarna iedere discussie over de koers en bood toenmalig partijleider Sybrand Buma de gelegenheid om de partij rechts van het midden te positioneren.
Na het vertrek van Buma in 2019 was er een poging om het CDA weer naar het midden te trekken. Het wetenschappelijk instituut van de partij kwam met de toekomstvisie Zij aan zij. De titel verwees naar een typische CDA-houding: tegen polarisatie, voor samenwerking en fatsoen. “We zullen er altijd samen uit moeten komen om iets voor elkaar te krijgen.” Het rapport koos ook onomwonden voor klimaatmaatregelen en verandering van de landbouw, wat tot protesten leidde bij een deel van de (boeren-)achterban.
VVD-benadering
Een groot aantal gedachten uit Zij aan zij kwam terug in het verkiezingsprogramma dat eind vorig jaar verscheen, aangevuld met de lessen van onder meer de toeslagenaffaire over de menselijke maat bij de overheid. In de campagne was daar echter niet veel van te merken. Daar richtte lijsttrekker Wopke Hoekstra zich weer op iets anders, vooral op een sterke economie en veiligheid – volgens kritische CDA’ers een VVD-benadering die ook tot uitdrukking komt in de slogan ‘Nu doorpakken’. Hoekstra probeerde tevergeefs VVD-lijsttrekker Mark Rutte naar de kroon te steken.
Het gebrek aan duidelijkheid over de koers kwam ook aan het licht bij de lijsttrekkersverkiezingen van vorig jaar. Diverse kopstukken in de partij deden een poging om de macht te grijpen. Vicepremier Hugo de Jonge waarschuwde nog: “Dit brengt niet het beste in een partij naar boven.” Dat bleek. Pieter Omtzigt, een van de Kamerleden die het toeslagenschandaal boven tafel kreeg, meldde zich, evenals staatssecretaris Mona Keijzer. Discussies gingen over stijl (regeren of het kabinet controleren), samenwerking met Forum en het contrast tussen stad en platteland, maar vooral persoonlijke tegenstellingen kwamen aan de oppervlakte.
Al nam Hoekstra in december het lijsttrekkerschap van De Jonge over, de eenheid bleef weg. Hoekstra kreeg nauwelijks hulp van Omtzigt, de nummer twee op de lijst. Omtzigt was door de toeslagenaffaire, zijn werk in de Raad van Europa, de lijsttrekkersverkiezingen en het schrijven van een boek oververmoeid geraakt. Intussen daagde hij wel (tevergeefs) via Twitter Rutte uit voor een debat, terwijl dat natuurlijk de rol is die Hoekstra toekomt. Donderdag was hij ook niet bij de fractievergadering in de Tweede Kamer: “Het herstel kost mij langer”, schreef hij op Twitter.
Andere kandidaat-Kamerleden voerden eveneens vooral campagne voor zichzelf, over een scala aan onderwerpen: het gevaar van jihadisten (Martijn van Helvert), veiligheid (Chris van Dam) en boeren (Eline Vedder).
‘Meer dan een ongelukkige campagne’
Na het verlies van vier zetels broeit het in de partij. Een evaluatiecommissie gaat opschrijven wat er misging. Het partijbestuur, vooral voorzitter Ploum, kan felle kritiek verwachten. De partij had geen heldere koers, de organisatie van lijsttrekkersverkiezingen was een fiasco en de campagne was onsamenhangend. Daarbij is het de vraag hoe Kamerleden, ministers en andere partijprominenten zich de komende tijd opstellen. Wat doet Omtzigt bijvoorbeeld? Hij keerde zich tegen de koers van De Jonge en is nu ook ontevreden over de campagne van Hoekstra. Accepteert de rest van de CDA-Kamerleden hem als nieuwe fractievoorzitter?
“Het is meer dan een ongelukkige campagne. Al geruime tijd worstelt de christen-democratie met zichzelf. Waar staat de partij voor?”, schrijft Jan Schinkelshoek, voormalig Kamerlid en ooit de rechterhand van CDA-premier Ruud Lubbers, vrijdag in Trouw. Hij signaleert dat de partij door te kiezen voor een rechtse koers op een dood spoor is beland. Het midden is ingenomen door D66, dat links en rechts verenigt, zoals het CDA ooit deed. Het is weer tijd om te ‘herbronnen’, stelt hij. “Kernbegrippen als verantwoordelijkheid, gerechtigheid, solidariteit en rentmeesterschap schreeuwen bijna om te worden toegepast. Ook als tegengif van populisme, nationalisme, regionalisme – en al die andere vormen van ‘egoïsmen’ waarmee ik/wij/ons superieur verklaren aan anderen, aan medemensen.”
Lees ook:
Het CDA nam de verkeerde afslag en moet zichzelf zien terug te vinden
Wat is de meerwaarde van de christendemocratie? Daar moet het CDA weer naar op zoek, vindt CDA-prominent Jan Schinkelshoek. ‘Het gedachtegoed is te rijk en te actueel om op zolder te laten verstoffen.’
CDA-kopman Hoekstra kon het tij niet keren - en de partij gaat ‘evalueren’
CDA zakt volgens de voorlopige uitslag naar het op één na laagste aantal zetels uit de geschiedenis: 15 zetels.
Oude wonden belemmeren debat over nieuwe CDA-koers
Het CDA praat in kroegen en scholen over de koers van de partij. Maar tumult over boeren en samenwerking met Forum doorkruisen de herbezinning.
