Zelden deden verkiezingen voor de Provinciale Staten er zo toe

Zelden gaan verkiezingen over zulke actuele onderwerpen als de Provinciale Statenverkiezingen waar woensdag de stembussen voor opengaan. Ze gaan over herkenbare en praktische kwesties in de eigen leefomgeving. Over windmolens, nieuwbouwwijken, bushaltes, koeienstallen en natuurgebieden. Allemaal zaken die de kiezer bijna met eigen ogen kan zien.

Thema's veroorzaken grote tegenstellingen

Toch zijn het misschien wel de meest complexe provinciale verkiezingen in jaren. Een op de vijf kiezers twijfelt tot het laatste moment over zijn of haar stem. Juist de zeer herkenbare vraagstukken drukken als een loden last op de schouders. Het is goed verklaarbaar: in de thema’s die in de provincies spelen komen alle grote tegenstellingen samen die Nederland momenteel zowel politiek als maatschappelijk verdelen. Het gaat over veel meer dan alleen de eigen provincie.

Natuur versus intensieve veehouderij, het platteland tegenover de Randstad, conservatieve opvattingen tegenover progressieve, versnellen of op de rem trappen – de kiezer spreekt zich woensdag via de provincies uit over de verdeling van de schaarse ruimte. Dat is ook een uitspraak over hoe Nederland eruit moet zien in tijden van grote veranderingen.

De stemmen tellen zwaar

Het gewicht van elke stem is groot omdat de kiezer op wel drie politieke niveaus de richting verder bepaalt. Niet alleen in de provincie, maar ook in de Eerste Kamer die indirect gekozen wordt. Zelfs de vraag hoe het verder gaat met het kabinet ligt pregnanter op tafel dan bij eerdere provinciale verkiezingen.

Nadat de stembussen woensdagavond om 21.00 uur sluiten, zal blijken of de culturele onvrede op het platteland heeft geleid tot opnieuw de razendsnelle opkomst van een nieuwe partij. De BBB van Caroline van der Plas kan volgens peilingen de tweede of derde partij van het land worden, al zijn die peilingen met onzekerheden omgeven. VVD en GroenLinks/PvdA maken beiden de kans de grootste te worden.

Daarmee kunnen de Provinciale Statenverkiezingen opnieuw het politieke moment worden waarop maatschappelijke onvrede naar buiten barst, op vooral de rechterflank. Vier jaar geleden kwam Forum voor Democratie op de golven van klimaatscepsis de Eerste Kamer binnen, met ongeveer dezelfde omvang als BBB nu heeft volgens de peilingen.

Terwijl de verkiezingen feitelijk gaan over praktische vragen of bijvoorbeeld de provincie meer druk mag gaan zetten op de bouw van windmolens, is in de campagnes door de meeste partijen de strijd verlegd naar een ander speelveld.

De boerderij als strijdtoneel

Voor BBB is het boerenerf een symbolische strijdtoneel geworden, niet alleen voor verzet tegen het stikstofbeleid maar ook voor het mobiliseren van onvrede over Haagse politici die niet luisteren naar het platteland en naar ‘mensen met gezond verstand’.

Maar ook de Partij voor de Dieren maakt kans op groei, doordat progressieve kiezers net zo goed een symbolische kwestie zien in het steviger beschermen van natuur.

Toekomst kabinet op het spel?

De verkiezingen krijgen daardoor woensdag sterk het karakter van de ‘tussentijdse verkiezingen’ over het kabinet Rutte-IV, waartoe verschillende partijen ongegeneerd opriepen. De coalitiepartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie zetten zich al schrap voor wat de uitslag betekent voor het verder functioneren van het kabinet. De coalitie komt nu al zes zetels tekort in de Eerste Kamer, maar dat dreigt te verdubbelen, volgens de peilingen. Het CDA staat bij een slechte uitslag voor existentiële vragen over de eigen toekomst.

Vandaag bepaalt de kiezer in de eerste plaats nog steeds vooral hoe de provincies verder gaan, ook met het stikstofbeleid. Moeizame coalitieonderhandelingen liggen in het verschiet in provincies waar BBB groot of de grootste wordt. De kiezers bepalen ook of het kabinet armslag overhoudt om door te gaan, en hoe. Met een groeiend rechts-populistisch blok waar inmiddels vijf partijen zich aanbieden staat het politieke midden verder onder druk.

Vergeet ondertussen niet dat er ook nog verkiezingen zijn voor de waterschappen. Zelfs die zijn, vanwege klimaatverandering en bestaande waterverontreiniging, belangrijker dan ooit.

Lees ook: NOS-slotdebat: landelijke lijsttrekkers bevechten elkaar langs bekende lijnen

Het slotdebat van de NOS liep langs de bekende lijnen. Caroline van der Plas van de BBB was vol bravoure over de voorspelde successen voor haar partij.

Lees ook: Het CDA stevent af op historisch verlies, maar blijft onverbeterlijk optimistisch

Vreemd genoeg zijn de christendemocraten er helemaal niet somber over of de verkiezingen uitlopen op een nederlaag. In de partij heerst zelfs de overtuiging dat het CDA weer zal herrijzen.