Telkens herhaalt premier Rutte: het kabinet verzint niet zelf hoe het coronavirus wordt bestreden. Hij volgt de deskundigen. Dat gebeurt binnen de ‘nationale crisisstructuur’, met het handboek Crisisbesluitvorming in de hand. Wie zijn al die coronabeslissers?
De werkweek begint voor de top van het kabinet noodgedwongen tegenwoordig al op zondag. Dan treedt de eerste schakel in werking van een keten van beslissingen die moet zorgen dat Nederland in elke fase van de strijd tegen corona, snel het juiste doet.
In het Catshuis praat de premier, die eerst zijn handen heeft gewassen, op veilige afstand met een select gezelschap. Vicepremiers Carola Schouten (ChristenUnie), Wouter Koolmees (D66) en Hugo de Jonge (CDA) zitten verspreid door de vergaderruimte. RIVM-baas Jaap van Dissel en ic-arts Diederik Gommers van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care zijn er als onmisbare hoofdadviseurs ook bij, net als enkele topambtenaren. Samen blikken ze vooruit op de week, met het Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming in de hand.
Zo centraal en strak als nu, wordt Nederland zelden aangestuurd. Alles en iedereen heeft een vaste plek gekregen in de ‘nationale crisisstructuur’ die is opgetuigd. Wetenschappers adviseren, ambtenaren vertalen dat advies in een beleidsvoorstel, ministers hakken politiek de knoop door, onder leiding van de premier, met de Tweede Kamer die controleert. Er wordt steeds meer landelijk, van bovenaf gestuurd. Ziekenhuizen en veiligheidsregio’s hebben zich te voegen naar wat er van bovenaf wordt beslist, anders dan normaal.
Koning Willem-Alexander
Zelfs de dagen van de week hebben hun eigen functie gekregen. Op maandag komt het Outbreak Management Team van het RIVM met actuele adviezen, op basis van de laatste cijfers. Dezelfde dag nog vergaderen topambtenaren in de ministeriële commissie crisisbestrijding erover. Op dinsdag en donderdag voert het kabinet crisisoverleg en zijn er persconferenties. De Kamer vergadert daar tussendoor, op woensdag. Vrijdag is er ook nog de ‘gewone’ ministerraad.
Informeel heeft ook koning Willem-Alexander een rol gekregen in de crisisstructuur: hij wordt achter de schermen soms ingezet als diplomatiek breekijzer. De koning belde met een Duitse leverancier van beademingsapparatuur, om zo druk te zetten achter een Nederlandse bestelling, onthulde de Duitse fabrikant.
Premier Rutte wekt soms de suggestie dat hij slechts uitvoert wat het RIVM hem adviseert, en zelf geen opinies heeft over de coronabestrijding. “Wij hebben de beste deskundigen (…) We moeten oppassen niet als politiek een besluit te nemen”, aldus Rutte. Maar ook in deze crisisstructuur blijft het kabinet zelf verantwoordelijk. Tot nu toe week het kabinet slechts één keer af van de adviezen van deskundigen, bij het sluiten van de scholen.
Gevoeliger wordt het als er besluiten nodig zijn over terugkeer naar het normale leven. Op dinsdag 28 april wil het kabinet beslissen of de scholen na de meivakantie weer open kunnen. De week ervoor krijgen de experts de eerste uitkomsten uit een onderzoek in Brabant naar de besmettingsrisico’s voor kinderen. Ook dat advies zal de hele keten van besluitvorming doorgaan, tot premier Rutte het politiek besluit op de persconferentie bekend maakt. Een ding staat al vast. Doventolk Irma Sluis zal weer aan zijn zijde staan.
De MCCB
De volledige naam luidt: Ministeriële Commissie Crisisbeheersing. Dit is het kernteam, de ministers die uiteindelijk de zware politieke coronabeslissingen nemen. Op de extra beveiligde zevende verdieping van het ministerie van justitie en veiligheid komen ze minimaal twee keer per week bij elkaar, soms vaker, als de situatie daar om vraagt. Premier Rutte zit voor. Minister Grapperhaus (justitie) en beide zorgministers De Jonge en Van Rijn zijn standaard aanwezig. Vicepremiers Schouten en Koolmees zijn nooit ver weg. Andere bewindslieden schuiven aan als er maatregelen op hun terrein moeten worden genomen.
De MCCB is het eindstation in de besluitvorming. Er is in aanloop hier naartoe volop overleg, met RIVM-directeur Jaap van Dissel, met de coalitiefracties in de Kamer, met burgemeester Hubert Bruls van Nijmegen, die de 25 veiligheidsregio’s vertegenwoordigt.
Als de ministers het eens zijn (de meerderheid beslist), kunnen Rutte en De Jonge richting de persconferentie, waar gebarentolk Irma Sluis dan al klaar staat.
De ICCB
Volledige naam: Interdepartementale Commissie Crisisbeheersing. Dit is een vrij onzichtbare laag in de ‘Nationale Crisisstructuur’, het station tussen de wetenschap en de politiek. Deze commissie bereidt het werk van het kabinet voor. De voorzitter is de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid. De andere aanwezigen zijn topambtenaren van alle betrokken ministeries. Zij praten met deskundigen, bijvoorbeeld van het RIVM en de veiligheidsregio’s. Dat resulteert in ‘beleidsadviezen’ voor de ministers, die de ondankbare taak hebben moeilijke besluiten te nemen.
Het OMT
Voluit: Outbreak Management Team. Als er een gevaarlijke infectieziekte uitbreekt, kan het RIVM zo’n OMT bijeen roepen, om de wetenschappelijke basis te leggen voor de bestrijding van het virus. Dat gebeurde eerder in 2009, vanwege de Mexicaanse griep. Het RIVM zet de slimste mensen op hun vakgebied bij elkaar. Een viroloog, een arts-microbioloog, een epidemioloog, een bedrijfsarts, deskundigen van de GGD. Zij moeten, op basis van de modellen en wetenschappelijke inzichten, zo goed mogelijk advies uitbrengen aan de hoge ambtenaren. Is het nodig scholen te sluiten? Valt een ‘intelligente lockdown’ te prefereren boven een totale lockdown?
Belangrijk is dat de deskundigen op eigen titel plaats nemen in het OMT, dus niet namens hun ziekenhuis bijvoorbeeld. Voorzitter is RIVM-directeur Jaap van Dissel, inmiddels bekend van zijn optredens op tv en in de Tweede Kamer.
Lees ook:
Politiek Coronaweekboek: Een bijna zwevende Rutte
Het draagvlak in crisistijd doet premier Rutte bijna zweven - maar hij kan ook hard vallen. In tijden van crisis stijgt het vertrouwen in regeringsleiders. Premier Mark Rutte heeft ongekend brede steun voor zijn beleid.
