Wie heeft toegang tot de minister-president? Tijdens deze coronacrisis wordt er druk gelobbyd door bedrijven. Gespannen kijkt iedereen uit naar dinsdag als De Jonge en Rutte Nederland opnieuw bijpraten.
Tijdens één van zijn eerste persconferenties half maart over corona noemt premier Mark Rutte de sportscholen ‘zweethokjes’. Ronald Wouters, de voorman van de branche, schrikt en realiseert zich dat er werk aan de winkel is. “Als de minister-president denkt dat sportscholen zijn gehuisvest in slecht geventileerde hokjes waar het virus vrij rondgaat, leeft dat idee misschien ook bij anderen.”
Een paar weken later zit Wouters met zijn collega’s aan tafel met Martin van Rijn, die tijdelijk invalt als minister van medische zorg. Hij legt uit dat sporten helpt om beter bestand te zijn tegen het virus en dat het in zijn ogen veilig kan in de bedrijven die bij zijn organisatie, NL Actief, zijn aangesloten. “Wij moeten ons ertussen wringen”, zegt Wouters nu de sportscholen opnieuw de gevolgen van coronamaatregelen ondervinden. “De overheid kijkt vaker naar de sportkoepel NOC-NSF. Die heeft via de aangesloten sportbonden 4,3 miljoen leden, en dat is vooral jeugd. Wij waren de Calimero in de sport, terwijl bij ons 3,2 miljoen mensen sporten, vooral volwassenen. Het is dus niet terecht dat wij door het kabinet en de Tweede Kamer over het hoofd worden gezien.”
In coronatijd schreeuwen niet alleen de sportscholen om aandacht. Alle bedrijven en hun brancheorganisaties komen op voor hun belangen. Ze willen zo veel mogelijk open blijven en als ze toch (gedeeltelijk) dicht moeten, hopen zij op steun van de overheid.
Hoe werkt deze lobby? Wie zit op de eerste rang en wie komt achteraan? Wie heeft toegang tot de minister-president die op gezette tijden op de persconferentie met coronaminister Hugo de Jonge opsomt hoe het staat met de beperkingen of versoepelingen? Gespannen kijkt iedereen weer uit naar morgen als het kabinetsduo Nederland bijpraat.
De belangenorganisaties zijn niet altijd scheutig met informatie over hun lobby, want wie wil graag tegenvallers melden of zeggen dat er te veel steun is? Liever praten zij over het zoeken naar de juiste balans en het evenwicht. Ook aan de andere kant van de tafel, bij het kabinet, ligt praten over de lobby gevoelig. Natuurlijk straalt het kabinet graag uit dat alles zorgvuldig wordt gewogen. Sommige betrokkenen vertellen openlijk hun verhaal, anderen willen alleen anoniem iets kwijt.
Een streepje voor
Als het kabinet op een persconferentie een reeks coronamaatregelen opsomt, gaat daar een ingewikkelde afweging van belangen aan vooraf. Bedrijven die de afgelopen jaren al goede relaties bouwden met hogere ambtenaren van ministeries hebben een streepje voor. Maar dat zegt niet alles. “We zoeken steeds naar de balans tussen het virus zo veel mogelijk bestrijden en zo weinig mogelijk economische schade veroorzaken”, zegt een betrokkene bij de kabinetsbeslissingen. En zeker, de laatste maanden is er meer aandacht voor de vraag of al die beperkingen de fysieke en geestelijke gezondheid van een sociaal wezen als de mens te veel schaden, maar veel gewicht legt dit facet nog niet in de schaal.
Vrijwel iedere zondagmiddag wordt over de beslissingen van het kabinet gesproken in het Catshuis, de ambtswoning van de minister-president. Daar komt een deel van het kabinet bijeen: meestal Rutte en De Jonge en verder de ministers Ferd Grapperhaus (justitie), Kajsa Ollongren (binnenlandse zaken), Carola Schouten (landbouw), Wopke Hoekstra (financiën), Tamara van Ark (medische zorg), Eric Wiebes (economische zaken) en Wouter Koolmees (sociale zaken). Namens het Outbreak Management Team (OMT) is onder anderen Jaap van Dissel, directeur van het RIVM aanwezig. Zij koken beslissingen voor als het kabinet voornemens is om op de dinsdag daarna op een persconferentie nieuwe maatregelen aan te kondigen. Het driemanschap Rutte, De Jonge en Grapperhaus hakt vaak op dinsdagochtend de laatste knopen door.
Een belangrijke rol heeft het overleg iedere donderdag tussen Koolmees en Wiebes en de organisaties van werkgevers (VNO-NCW en MKB Nederland) en de vakbonden (vooral FNV en CNV). Maandenlang zagen de ministers en de vertegenwoordigers van het bedrijfsleven elkaar, meestal ’s middags rond een uur of drie, op het ministerie van sociale zaken. De laatste weken heeft de vergadering digitaal plaats. De vertegenwoordigers van de bedrijven vertellen hoe maatregelen in de praktijk uitpakken en er is discussie over schadevergoeding.
Het is niet verwonderlijk dat Koolmees en Wiebes op zondagen in het Catshuis meer aandacht vragen voor de belangen van de economie terwijl vooral Rutte en De Jonge erop hameren dat het aantal besmettingen sneller omlaag moet. Op een gegeven moment dacht Rutte dat hij het Catshuisberaad wel af kon zonder de economische ministers Eric Wiebes, Wouter Koolmees en Wopke Hoekstra, ‘de drie W’s’. Het drietal was verbolgen en nodigde zichzelf maar uit.
Soms zitten vertegenwoordigers van branches aan tafel met een minister, zoals de sportscholen bij Van Rijn of de cultuursector bij minister Ingrid van Engelshoven. “Maar daar worden vrijwel nooit zaken gedaan. Een minister zegt niks toe. Het gaat daar meer om aandacht geven. Pas donderdagmiddag worden alle belangen tegen elkaar afgewogen. Daarmee gaan Koolmees en Wiebes vervolgens naar het Catshuis”, zegt een van de aanwezigen bij het overleg.
Je moet VNO-NCW en MKB Nederland aan het werk zetten
Duidelijk is dat een sector die resultaten wil boeken ook VNO-NCW en MKB Nederland aan het werk moet zetten. Bijna alle brancheorganisaties zoals die van de horeca, de reissector en ook die van de cultuur en evenementen zijn er lid van. De twee werkgeversorganisaties zitten in hetzelfde pand vlakbij het Binnenhof in Den Haag en werken nauw samen.
De belangrijkste steunmaatregelen gelden voor alle bedrijven. Het kabinet wil zoveel mogelijk bedrijven en werkgelegenheid overeind houden. Wie meer dan 20 procent omzetverlies heeft, kan aankloppen voor hulp bij de loonkosten. De criteria zijn voor iedereen hetzelfde. Geld voor het vergoeden van vaste lasten, zoals de huur, was er tot oktober voor een aantal sectoren, maar die regeling geldt sinds kort voor alle ondernemers die lijden onder de beperkende maatregelen. Bedrijven in de horeca en de evenementenbranche krijgen overigens nog steeds iets extra’s. Daarnaast heeft KLM een aparte positie. Dat bedrijf maakt ook gebruik van de noodsteun om de loonkosten te betalen, maar krijgt extra hulp, zoals leningen en garantiestellingen, en heeft daarvoor apart overleg met het kabinet.
Zo nu en dan stellen Koolmees en Wiebes in overleg met de organisaties werkgevers en werknemers de plannen bij. De transportsector bijvoorbeeld trok tijdens de eerste golf al aan de bel. Deze branche heeft niet heel veel last van de coronacrisis; de industrie, de landbouw en winkels zijn voor een groot deel open en laten hun producten halen en brengen. Maar een transportbedrijf dat is gespecialiseerd in vervoer voor evenementen staat vrijwel stil en komt daarom in aanmerking voor een extra hulp. Ook de ‘ijskastvergoeding’ komt uit dit wekelijkse beraad. Dit is een vast bedrag van 2500 euro dat alle restaurants krijgen als vergoeding van de voorraad ingrediënten die zij in hun koeling hebben liggen. De vakbonden hebben ook hun wensen zoals hulp voor flexkrachten en geld voor omscholing.
Curaçao is juist geen Nederlands grondgebied
De grootste verrassing bij de maatregelen die twee weken geleden werden aangekondigd was dat een vakantie naar Curaçao mogelijk blijft. Rutte deed een dringend beroep op de Nederlanders om niet naar het buitenland te reizen, maar voegde eraan toe dat ‘het Caribisch deel van het koninkrijk niet wordt gezien als buitenland’. Dat is opmerkelijk; Curaçao is een autonoom land binnen het koninkrijk en formeel juist geen Nederlands grondgebied. In het kleurenpalet met reisadviezen van het kabinet staan Curaçao en Bonaire op geel en dat betekent dat reizen kan, als je oppast. Maar de Canarische eilanden zoals Tenerife staan ook op geel, terwijl het kabinet vliegvakanties naar die bestemmingen ontraadt.
Het toeval wil dat de minister-president van Curaçao, Eugene Rhuggenaath, een week eerder in Nederland was om te onderhandelen over economische steun. Het ligt voor de hand dat hij ook naar voren bracht dat het ontmoedigen van reizen naar Curaçao funest is voor de economie op het eiland. Reizen naar Curaçao afraden of verbieden zou het kabinet extra miljoenen kosten.
De horeca is een sector die, los van het contact met VNO-NCW en MKB Nederland, flink op de trom slaat. Daar heet het verkondigen van hun boodschap ook zonder gêne ‘de lobby’, terwijl andere branches vinden dat daar toch ‘een nare smaak’ aan zit. Bijna iedere dag vliegt er een persbericht de deur uit met schreeuwende koppen als ‘Niet onderbouwde maatregelen nekslag voor de horeca’ en ‘Koninklijke Horeca Nederland schort alle gesprekken met het kabinet op. Anderhalve meter restricties op het terras moeten per direct weg.’
De voorlieden van de branche moeten aan de achterban laten zien dat zij vechten als een leeuw. Er zijn warme contacten met de VVD-fractie in de Tweede Kamer. Soms helpt het, meestal niet. Al voor de tweede keer dit jaar is de horeca dicht. Zij krijgen dan ook een luisterend oor van de premier. Vorige week maakte de horecasector zijn opwachting in het Torentje. De wens van de ondernemers om de restaurants weer open te doen, terwijl de rest van de horeca nog dicht blijft, ligt sindsdien op tafel bij de premier. Eerder waren al twee ondernemers bij Rutte die met een rugzakje uit het oosten van Nederland naar Den Haag wandelden.
In de Tweede Kamer zit de cultuur op de achterste rij
De cultuursector zit soms aan tafel bij minister Van Engelshoven. Maar die slaagt er niet in om een vuist te maken in het overleg met andere ministers, zeggen bronnen rond het kabinet. In Den Haag geldt het adagium: in de schouwburg zitten politici op de eerste rang, maar in de Tweede Kamer zit de cultuur op de achterste rij.
De cultuursector hanteert een andere werkwijze dan de horeca. Waar de vertegenwoordigers van kroegen en restaurants een grote mond opzetten, komen de artiesten en de theaters met feiten. “Wij hebben een rekenploeg”, zegt Marianne Versteegh van de vereniging Kunsten ’92. Die berekende nauwkeurig de schade die wordt geleden, zodat er tijdig voldoende steun zou komen. De cijfers moesten ‘financiën-proof’ zijn, wat wil zeggen dat niet alleen de cultuurminister ze geloofwaardig vindt, maar ook Wopke Hoekstra, de minister van financiën.
Kunsten ’92 is al bijna dertig jaar een bundeling van bijvoorbeeld orkesten, filmmakers, musea en podia met als als doel de versnippering tegen te gaan en gezamenlijk op te trekken. Het overleg met het kabinet resulteerde in drie keer een pot met geld voor steun aan diverse onderdelen van de cultuursector. Daarnaast putten organisaties en artiesten uit het noodpakket om lonen te betalen en konden artiesten tijdens de eerste golf een beroep doen op de gemeentelijke bijstand. Ook kunnen culturele organisaties steun aanvragen voor het betalen van vaste lasten.
“Wij zijn niet altijd tevreden, maar vinden een gewillig oor”, zegt algemeen secretaris Versteegh. “Wij doen dat op onze eigen manier. Ik krijg weleens de vraag: waarom begin je geen rechtszaak? Waarom kan de sportschool wel verder en het theater niet? Maar uiteindelijk maken wij de afweging: wat kost zoiets en wat levert het op? De bezoekers van musea en theaters hebben veel vertrouwen in de manier waarop wij de coronaregels hanteren. Mensen moeten zich veilig voelen. Wij zijn bezig met een eigen routekaart waarbij kunstinstellingen, afhankelijk van het aantal besmettingen, kunnen opschalen en afschalen. Wij willen graag het vertrouwen behouden van het kabinet en het publiek. Dat is het belangrijkste.”
Vaststaat dat de missie van de sportscholen om het calimero-imago van zich af te werpen ook effect heeft gehad. Terwijl in maart de deuren nog hermetisch op slot gingen, kunnen trainingsruimtes tijdens de tweede golf gedeeltelijk open blijven. Individueel sporten mag, groepslessen zijn voor twee weken gestopt. Wouters van NL Actief: “Ik probeer mensen die de beslissingen nemen ietsje deskundiger te maken. Iemand als Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie, doet dat ook. Hij maakt ook steeds duidelijk hoe belangrijk het is dat mensen bewegen om gezond te blijven. Die boodschap komt goed aan bij het kabinet.”
De anonieme bronnen in dit verhaal zijn bekend bij de hoofdredactie.
Lees ook:
Woede-uitbarstingen van Rutte, tegenstribbelende ministers: de onmin over het coronavirus groeit
Corona-overleggen in de Trêveszaal voltrekken zich steeds vaker in ruzieachtige sfeer. De virusmoeheid slaat toe in het kabinet. En de verkiezingen zijn in aantocht.
