Waarom we de ‘linkse wolk’ moeten negeren

De linkse wolk bepaalt tot nu toe de campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen. Tot ergernis van journaliste Kim van Keken die eerder in een manifest waarschuwde voor dit soort campagnestrategieën.

Het is een vreselijk toneelstuk, zegt journaliste van Vrij Nederland Kim van Keken over de VVD die afgeeft op de ‘linkse wolk’ van PvdA en GroenLinks, die daar weer met nauwelijks verhuld enthousiasme op reageren. Geen wonder, want dit toneelstuk is voor de twee partijen een cadeau met een strik, zei oud-campagnemedewerker van de PvdA Hans Anker eerder in Trouw. Tweestrijd betekent aandacht van de media, en hopelijk veel zetels aan het einde van de Provinciale Statenverkiezingen.

Daar gaan de verkiezingen over op 15 maart, en indirect ook over de samenstelling van de Eerste Kamer. Dat laatste domineert, want de Eerste Kamer is belangrijker voor de kopstukken in de Tweede Kamer dan de verdeling in de provinciehuizen. Al gaan provincies bijvoorbeeld ook over stikstof.

Het is een schijngevecht

De vermeende tweestrijd tussen VVD en PvdA/GroenLinks ontneemt kiezers het zicht op waar de verkiezingen echt om gaan, zegt Van Keken. Dat is niet voor het eerst. In het manifest Kies toch niet steeds de kant van de macht schreef Van Keken met haar collega Dieuwertje Kuijpers over eerdere schijngevechten. Die van de Europese verkiezingen in 2019 bijvoorbeeld, toen Rutte en Baudet de ‘titanen’ zouden zijn. Er was zelfs een slotdebat tussen de twee partijleiders, alsof het om de Amerikaanse presidentsverkiezingen ging. Datzelfde gebeurde in 2012, met een tweestrijd tussen de PvdA van Diederik Samsom en de VVD van Rutte.

“Maar de strijd om zetels gaat niet tussen twee partijen”, zegt Van Keken. “We kiezen geen winnaar, we kiezen een coalitie. Dat kan je niet vaak genoeg benadrukken.”

De boodschap in het manifest aan journalisten is: kijk naar de inhoud, naar de feiten, niet naar de beeldvorming. Die boodschap is niet nieuw. “Elke tien jaar is er wel iemand die met dezelfde kritiek komt”, zegt Van Keken. “Het manifest werd ook niet goed ontvangen. Eigenlijk werd het doodgezwegen. Collega’s zeiden: je zegt in het manifest niks nieuws. Dat beweer ik ook niet, maar dat neemt niet weg dat er iets moet veranderen.”

Wie is dat, de media?

Een jaar na het manifest regeert nog altijd de beeldvorming in de media, ziet Van Keken. Maar wacht, de media? Maar wie zijn dat dan? “De talkshows vooral, alle duidingen op tv en de grote kranten als De Telegraaf, het AD en alle kranten waar grote, vrijwel altijd ingestoken, interviews met politici verschijnen”, zegt Van Keken. Als actueel voorbeeld van hoe het niet moet noemt ze De Telegraaf omdat in die krant Mark Rutte en Edith Schippers eind januari alle ruimte kregen hun campagne af te trappen met hun gevecht tegen wolken.

“Dat is campagnestrategie die je als burger moet negeren. Maar dat lukt niet. De Telegraaf heeft dat interview, daar volgt weer een peiling over, in het AD verschijnt een stuk over hoe goed de VVD-strategie is en de NOS neemt het eveneens over. Weliswaar met duiding, maar wel onder de kop: Rutte opent aanval op linkse wolk. Ik heb er zelf ook over getwitterd. Dat had ik dus eigenlijk niet moeten doen. Ik heb er geen keihard bewijs voor dat het zo gaat, maar volgens mij overleggen de campagneteams met elkaar. Ze komen elkaar geregeld tegen. Dan wordt er vast gezegd: zullen we elkaars vijand een beetje worden?”

Terug naar Den Uyl

Ook Trouw schreef over de linkse wolk. Je ontkomt er nu eenmaal niet aan om af en toe over de campagne te schrijven, zegt de chef van de Haagse redactie Niels Markus. “Je moet ervoor zorgen dat je je niet voor het karretje laat spannen en je eigen lijn kiest. Dat doen we vooral door te duiden. Werkt het wel, zo’n links-rechts tegenstelling? Het is opvallend dat de grootste partij de campagne aftrapt met deze aanval op links en daarbij teruggaat tot de tijd van Den Uyl. Je kunt je afvragen of er nog wel zo’n links-rechts tegenstelling is.”

Uiteindelijk is de politiek zelf niet gebaat bij te veel aandacht voor een schijntweestrijd, stelt Van Keken. “Toen de VVD dit trucje uithaalde met de PvdA, in 2012, ging Rutte daarna regeren met Samsom. Daar waren veel mensen verbaasd over, en terecht. Dat leidt tot onvrede.”

De komende weken zullen er in aanloop naar 15 maart geregeld ministers, staatssecretarissen en andere landelijke politieke kopstukken zichtbaar zijn in de media, om hun partij te promoten. Van Keken kijkt er niet naar uit. “Je krijgt zelden iets nieuws uit die interviews. Zeker als er een voorlichter bij zit, lukt dat niet.”

Tien keer zoveel voorlichters

De voorlichter is een prominent figuur in het manifest van Van Keken en Kuijpers. “Hun aantal is de afgelopen dertig jaar misschien wel vertienvoudigd”, zegt Van Keken. Voorlichters zorgen ervoor dat het moeilijker is om direct contact te hebben met ministers, staatssecretarissen en zelfs met Kamerleden. Een groot probleem, vindt Van Keken. “Als je een Kamerlid spreekt en je wilt hem quoten, dan moet hij aan voorlichting vragen of dat mag. Dan denk je: hallo, jij bent volksvertegenwoordiger. Niet de voorlichter.”

“Bij de VVD heeft hoofd voorlichting Kees Berghuis meer macht dan een gemiddeld Kamerlid. Hij bepaalt wat je mag zeggen en wanneer iets naar buiten komt. Alles wordt afgestemd. Het klopt niet dat gekozen volksvertegenwoordigers minder macht hebben dan een voorlichter met een baantje. We weten ook niet wat ze verdienen. Dat kan best meer zijn dan een Kamerlid.”

“Bij bewindslieden zit de politiek assistent er vaak nog tussen. Dat is nog ernstiger. Die zit er om politieke gevoeligheden te voorkomen. De politiek assistent werkt voor het ministerie, maar is ingehuurd door de partij. Die heeft dus echt een politieke kleur. Dat is een problematisch fenomeen.”

De machinekamer zien we niet

Wat zal er gebeuren als journalisten hun contact met voorlichters beëindigen? “Ik denk niet dat je veel gaat missen”, zegt Van Keken. “Veel journalisten zeggen: zo krijgen we tenminste een indruk wat er in de machinekamer van de macht speelt. Maar we weten niet wat er daar speelt.”

Voorlichters geven alleen ‘iets mee’ of lekken informatie als dat hun agenda dient. Daardoor krijg je een heel klein stukje van de machinekamer te zien, maar dat zegt niets over het complete beeld, betogen Van Keken en Kuijpers in hun manifest. Sterker, dat selectief gelekte inkijkje kan de werkelijkheid sterk vertekenen.

Hoe het dan wel moet als parlementair journalist? Van Keken: “Je moet de macht controleren, kijken wat er echt gebeurt, of politici zich aan de regels houden, of wetten werken en praten met burgers die met beleid worden geconfronteerd.“

Lees ook:

Waarom Rutte van een linkse wolk spreekt en niet van een links blok

Onlangs waarschuwde Mark Rutte in De Telegraaf voor een ‘linkse wolk’ in de Eerste Kamer. ‘Linkse wolk’ is een interessante metafoor, al was het maar omdat deze uitdrukking wat minder massief klinkt dan het synoniem ‘links blok’, terwijl de metafoor tegelijkertijd iets lijkt te benoemen dat minder vormvast en dus ongrijpbaarder is.