Van Ark en Koolmees stappen officieel op als verkenners

Nu het erop lijkt dat de Tweede Kamer de paasperiode gebruikt om 'tot bezinning' te komen, sluit dit blog voorlopig. Het zal weer heropenen wanneer het formatieproces opnieuw opstart.

De jongeren van Ruttes coalitiepartners zijn duidelijk over zijn plaats in een volgend kabinet: die is er niet. ‘Het vertrouwen in Mark Rutte is weg.’

De jongerenorganisaties van de ChristenUnie, D66 en het CDA vinden dat er geen plek is voor VVD-leider Mark Rutte aan de formatietafel. Volgens PerspectieF (CU), de Jonge Democraten (D66) en het CDJA (CDA) is het vertrouwen in hem weg en kunnen hun moederpartijen niet meer met hem regeren.

PerspectieF vindt bovendien dat de ChristenUnie de motie van wantrouwen tegen Rutte had moeten steunen. “Het vertrouwen in Mark Rutte is volgens ons weg”, zegt PerspectieF-voorzitter Bina Chirino. “Regeren met de VVD kan nog wel, maar zonder Mark Rutte.” Dat de motie van wantrouwen niet door de fractie van de ChristenUnie werd gesteund, noemt Chirino een fout.

De Jonge Democraten vinden dat het steunen van de motie van wantrouwen ‘absoluut een optie was om te overwegen’. Maar de jongerenorganisatie heeft er ook begrip voor dat partijleider Sigrid Kaag uiteindelijk koos voor een motie van afkeuring. De Jonge Democraten vinden het vooral ‘belangrijk dat er wordt doorgepakt’.

Niet meer met de formatie bemoeien

“Mark Rutte mag geen premier meer worden en zich niet meer met de formatie bemoeien”, aldus een woordvoerder.

Het CDJA vindt de motie van afkeuring die D66-leider Sigrid Kaag samen met CDA-voorman Wopke Hoekstra tegen Rutte indiende voldoende.

“De boodschap van de motie was duidelijk. Het is niet denkbaar dat het CDA met Rutte om tafel gaat”, laat een woordvoerder weten. Een motie van wantrouwen was volgens het CDJA niet gepast. “Die is bedoeld tegen bewindspersonen. De motie van afkeuring richtte zich op Rutte als VVD-leider.”

Onder de leden van PerspectieF gaat overigens ook een brief rond aan CU-leider Gert-Jan Segers, die nog een stuk feller van toon is dan de verklaring van het bestuur.

Intern een bittere pil

‘De verkiezingen liggen net achter ons. De verwachte groei van de ChristenUnie bleef uit, en dat was intern een bittere pil’, staat in de brief. ‘De campagne focuste zich voornamelijk op u, en op het integere imago dat u voor uzelf en onze partij in de afgelopen jaren hebt weten op te bouwen. Het vertrouwen is in u gelegd door mensen die geloven in handelen vanuit integriteit, vanuit onze gezamenlijke normen en waarden. En u hebt ons diep teleurgesteld. U hebt gehandeld vanuit angst, niet vanuit hoop. Dit is ons blijken van sterke afkeuring.’

Voorzitter Chirino zegt in de verklaring dat het bestuur van PerspectieF niet achter de brief staat. Het bestuur vindt dat de fractie donderdag in de Kamer anders had moeten handelen, maar deelt de bewoording niet van de brief die onder PerspectieF-leden circuleert.

Over de elf jaren dat Rutte premier was zegt de brief: ‘In die 11 jaar zien we een patroon van vergeetachtigheid tijdens (door hem en zijn kabinet veroorzaakte) crises, van afbreuk van de rechtsstaat en het vermarkten van de Nederlandse vangnetten’.

De nieuwe Tweede Kamer kiest woensdag uit haar midden een voorzitter. Kamerleden die de functie ambiëren kunnen zich tot 10.00 uur op dinsdag melden. Op woensdag volgt dan het debat en de stemming.

De Kamer stelde deze week al een profielschets op. Het parlement zoekt iemand die 'gezaghebbend' kan optreden en op breed draagvlak in de Kamer kan rekenen. Daarnaast moet het iemand zijn die 'boven de partijen' staat.

SP-Kamerlid Renske Leijten stelde, met brede steun, voor nog een passage aan de profielschets toe te voegen: de nieuwe voorzitter moet het dualisme tussen de regering en de Kamer bevorderen, zodat het parlement zijn controlerende taak goed kan uitvoeren. Kamerleden moeten die taak goed kunnen uitvoeren en niet worden beknot door een regeerakkoord of andere afspraken in een toekomstige coalitie.

De huidige Kamervoorzitter Khadija Arib (PvdA) wil ook de komende regeerperiode op de stoel van de voorzitter blijven zitten. Andere kandidaten hebben zich nog niet gemeld, maar de kans is groot dat ook andere kandidaten zich zullen melden. 

(ANP)

 Ayfer Koç, de vrouw van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, is boos over de opmerking van demissionair premier Mark Rutte dat hij geen moment aan opstappen heeft gedacht. Rutte deed zijn uitspraak in de vroege vrijdagochtend, na een langdurig en voor hem penibel Kamerdebat over de kwestie-Omtzigt.

"Het wordt steeds erger en stuitender die arrogantie van de macht. Deze premier kan toch nooit meer het vertrouwen in de rechtsstaat herstellen? Deze tijd vraagt om dienend leiderschap. We staan voor grote problemen die structureel en daadkrachtig aangepakt moeten worden. Het moet afgelopen zijn met brandjes blussen, fouten wegmoffelen, liegen, de Kamer belangrijke informatie onthouden, het tegenwerken van Kamerleden, en met imago bezig zijn", schrijft Koç op Twitter. Ze is ook fractievoorzitter van het CDA in Enschede.

Rutte overleefde het Kamerdebat met moeite. Het draaide om de vraag wie er met de toenmalige verkenners Ollongren en Jorritsma had gesproken over de positie van de kritische Omtzigt. Na lang traineren gaf Rutte uiteindelijk toe dat hij dat was geweest, maar dat hij dat eerst was vergeten. De oppositie diende een motie van wantrouwen in, zijn beoogde coalitiepartners D66 en CDA kwamen met een motie van afkeuring.

Na een debat dat langer dan een halve dag duurde, met diverse schorsingen, diende D66-leider Sigrid Kaag uiteindelijk een motie van afkeuring in tegen Rutte, ‘een heel zwaar middel’, benadrukte ze. Haar vertrouwen in de VVD-leider ‘heeft een forse deuk opgelopen. “Ik neem hem dat ook kwalijk.” Bovendien steunde de gehele oppositie een motie van wantrouwen tegen Rutte, inclusief de SGP, wat uitzonderlijk is.

De afloop van het debat zet de kabinetsformatie op zijn kop. Wat het lot van Rutte wordt, inmiddels elf jaar premier, is onduidelijk. Lees hier de analyse van onze politieke redactie. 

Mark Rutte wil toch door als demissionair premier, ondanks het "heftige debat", waarin alle oppositiepartijen het vertrouwen in hem opzegden. Alle partijen behalve zijn eigen VVD keurden het optreden van Rutte als partijleider in de verkenning af.

Rutte wil zijn "stinkende best doen" en "vreselijk hard werken" aan het "terugverdienen van het vertrouwen" van de Kamer en de samenleving, zei hij in een eerste reactie op de aangenomen motie van afkeuring. Het is een "belangrijk politiek signaal dat ik zeer serieus neem", zegt de VVD-leider. De volledige oppositie zegde het vertrouwen in hem op, maar daar was geen meerderheid voor.

Desgevraagd zegt de premier dat hij donderdag geen moment heeft gedacht aan opstappen. De Kamer debatteerde meer dan 13 uur lang over de vertrouwenscrisis die politiek Den Haag in zijn greep houdt.

Verder benadrukt de VVD-leider dat hij het premierschap met de "grootst mogelijke deemoedigheid en bescheidenheid" vervult. Hij wil daar graag mee verder, maar de formatie van een nieuw kabinet wordt een lastige puzzel, omdat het vertrouwen van alle partijen in Rutte een flinke deuk heeft opgelopen. Over hoe het nu verder moet met de verkenning, wil Rutte nog niets zeggen. Dat zal pas na de paasdagen aan de orde zijn. (ANP)

De motie van wantrouwen tegen demissionair premier Rutte (VVD) is door de Tweede Kamer verworpen. De volledige oppositie zegde donderdagnacht na een lang debat het vertrouwen in Rutte op wegens zijn optreden in de verkenning die tot een nieuw kabinet zou moeten leiden. Alleen de coalitiepartners van Rutte steunden de motie van wantrouwen niet.

Zij gaven wel steun aan de motie van afkeuring die door D66 en CDA was ingediend.

De leiders van de twee coalitiepartijen D66 en CDA delen een flinke tik uit aan VVD-leider Mark Rutte, en dienen een motie van afkeuring in tegen hem. Ze keuren "de handelswijze" van Rutte in de verkenning af. Hij besprak met de voormalige verkenners de positie van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, maar ontkende dat eerst nog. D66-leider Sigrid Kaag benadrukt dat ze hem niet als minister-president afkeurt, wat betekent dat ze niet helemaal het vertrouwen in Rutte opzegt. Andere partijen willen dat wel.

Maar dat vertrouwen heeft wel een flinke deuk opgelopen. "De afstand tussen hem en mij is groter geworden. Dat neem ik hem kwalijk", zei Kaag in een nachtelijk debat. "Ik heb mijn twijfels over de verdediging en ontkenning vandaag." Ze zegt dat het niet vanzelfsprekend is dat de VVD nog het voortouw neemt in de verkenning. Na de partij van Rutte is D66 de grootste partij. Mogelijk gaan de partijen zelfs om Rutte heen.

Kaag voegde op aandringen van andere partijen toe dat ze zelf "haar conclusies zou nemen", als ze zou worden geconfronteerd met zo'n motie. Volgens oppositieleider Geert Wilders luidt de D66-leider hiermee het einde van de periode-Rutte in, maar Kaag wilde niet verder ingaan op de betekenis van de motie. Ze noemt het een "heel zwaar middel".

CDA-leider Wopke Hoekstra sprak over "een blamage van de politiek als geheel en van het parlement, en van de partijen die het initiatief hebben genomen tot de formatie." Naast de VVD is dat D66. Hoekstra noemde het debat, dat al ruim twaalf uur duurt, "buitengewoon onbevredigend". Het is volgens hem goed om met de ingediende motie te markeren dat Rutte het niet goed heeft gedaan. De CDA-leider wilde niet zeggen wat hij in het geval van Rutte zou doen als hij zo'n motie aan zijn broek zou krijgen. "Het is aan hem zelf om te wegen wat hij ermee doet." (ANP)

VVD-leider en demissionair premier Mark Rutte heeft zijn excuses aangeboden aan "het land", en in het bijzonder CDA'er Pieter Omtzigt. Dat zei hij in het nachtelijke debat over de verkenningschaos, die tot groot onderling wantrouwen heeft geleid in de nationale politiek. Hij gaat door het stof omdat hij Omtzigt toch heeft besproken met de verkenners.

Ook bood Rutte zijn excuses aan voor het telefoontje waarmee hij eerder dan andere fractievoorzitters details kreeg over het verslag van zijn gesprek met de verkenner. "Dat wekt de indruk dat toegang tot macht en tot informatie niet gelijk verdeeld is", zei de VVD-leider.

Hij pleit, in navolging van andere partijen, voor een nieuwe verkenner. Er moet één verkenner komen om het proces helemaal opnieuw te beginnen. Diegene moet verder staan van de partijen.

De fracties van de coalitiepartijen zijn in de nacht van donderdag op vrijdag in beraad gegaan, vermoedelijk ook over de toekomst van het kabinet. Het kabinet is al afgetreden maar de vraag is of VVD-leider Mark Rutte ook als demissionair premier verder kan. Een mogelijk vertrek van Rutte, die zwaar onder vuur ligt van de Kamer, maakt de toch al ingewikkelde formatie nog lastiger.

In de tweede termijn van het debat, dat nog moet beginnen, zal PVV-leider Geert Wilders een motie van wantrouwen indienen tegen Rutte om zijn "leugens" over zijn gesprek met de verkenners. Tegen zijn eerdere bewering in, blijkt dat Rutte toch heeft gesproken over CDA'er Pieter Omtzigt. Een aantal partijen heeft al te kennen gegeven de motie te gaan steunen.

De afgeslankte CDA-fractie sloot zich op in een kleine vergaderzaal, waarbuiten een groep journalisten wacht. D66 zit achter de plenaire zaal en de ChristenUnie voert overleg in het restaurant voor Kamerleden. (ANP)

Het wordt niet duidelijk wie degene was die VVD-leider Mark Rutte donderdagochtend vroeg belde om te vertellen dat de naam van CDA'er Pieter Omtzigt toch voorkwam in zijn gespreksverslag met de ex-verkenners. De betrokkenen die op dat tijdstip al over deze informatie beschikten - verkenners Tamara van Ark en Wouter Koolmees, en oud-verkenner Kajsa Ollongren - ontkennen dat zij de bron van Rutte waren. Ook de ambtenaren die de verkenners ondersteunden, hebben gezegd dat zij het niet zijn geweest, benadrukte Koolmees.

Het telefoontje kwam van iemand die dit "via via had gehoord", had Rutte gezegd in het debat. Maar ondanks grote druk van de Kamer wil Rutte niet prijsgeven wie zijn bron is. De Kamer is daar woest over, omdat deze houding hun al geschonden vertrouwen nog verder beschadigt. De partijleiders kregen pas vanaf 9.00 uur de gelegenheid hun eigen gespreksverslag in te zien bij het bureau kabinetsformatie. Rutte ontving het telefoontje al om 7.30 uur.

De twee verkenners werden na middernacht nog naar de Tweede Kamer geroepen om opheldering te geven. Van Ark en Koolmees spraken stellig tegen dat zij Rutte hebben ingelicht. Zij hadden er woensdagavond al wel kort telefonisch over gesproken met Ollongren, maar ook zij bezweert dat zij deze informatie met niemand heeft gedeeld.

Koolmees zei na afloop dat het voor hem ook "een mysterie is". (ANP)

Wouter Koolmees voegt toe dat hij het goed begrijpt als de Kamer, door het geschonden vertrouwen, een nieuwe verkenner wil aanstellen. Hij en Van Ark zijn overigens nog niet toe gekomen aan hun eigenlijke taak. Ook spraken zij pas vrijdag 26 maart met de ex-verkenners, waar de inhoud van het eerdere werk van Jorritsma en Ollongren in detail niet aan de orde kwam. Wel kwam daaruit de bewuste brief voort met de - inmiddels alweer grotendeels ingetrokken - verklaring dat 'functie elders' was gebaseerd op 'berichten in de media'. 

Er is nu een schorsing van het debat tot 1:15 uur. (WB)

Beide verkenners Koolmees en Van Ark ontkennen dat zij Rutte vanochtend vroeg hebben gebeld, zodat hij eerder op de hoogte was dan de andere fractievoorzitters wat er in de gespreksnotities stond. Baudet is niet tevreden hiermee. "Wij komen er dus niet achter." Als we nu niet doorpakken, denkt Baudet, zal de Kamer op deze manier vaker geschoffeerd worden.

De Kamer wilde Koolmees en Van Ark naar de toedracht en hun rol vragen omdat zij het van belang acht datde staatsrechtelijke regels over het informeren van de Kamer en haar leden worden gevolgd. Rutte gaf in het debat toe dat hij - door een bron die hij niet wil onthullen - ongevraagd al eerder op de hoogte was dat de gespreksverslagen strijdig zijn met zijn eerdere uitlatingen. Dat is overigens de belangrijkste kwestie in dit urenlange debat - de ontkenning van de premier - en het bespreken van een andere rol voor Omtzigt door personen die daar niet over hadden moeten spreken. (WB)

Marijnissen is woest over het feit dat het kennelijk normaal is voor de zittende macht om grapjes te maken over functies voor Kamerleden en dat daar ook de functie van Kamervoorzitter bij is genoemd.  En dat ze zich dat vervolgens niet herinneren. Jorritsma geeft een jij-bak terug door te zeggen dat de Kamer dan beter moet regelen dat een verkenner de aantekeningen meekrijgt als hij of zij z'n werk neerlegt. Dat vindt Marijnissen ongehoord. "U mevrouw Jorritsma, bent zwaar uw boekje te buiten gegaan."

Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) zijn rond middernacht in het Kamergebouw aangekomen. Beiden zijn ook minister in het demissionaire kabinet Rutte, maar zij zijn door de Kamer gevraagd toelichting te geven op hun bijdrage aan de chaos rond de verkenning. (WB)

Verkenner Jorritsma gaat op vragen van Azarkan nog wat dieper in op waarom ze graag het CDA wilden als partner in een nieuw kabinet. "Dat is toch nog een grote partij en die wil je gewoon graag binnenhalen." Azarkan merkt op dat zij als taak - in opdracht van de Kamer - had de opties voor het kabinet in kaart te brengen - en niet het binnenhalen van partijen. "Een áls het binnenhalen van het CDA het doel was, dat is dit niet heel effectief gedaan." 

Segers verbaast zich over de rol die de verkenners zichzelf hebben aangemeten. "Er is zoveel tot in detail over van alles én over personen gesproken, ik heb hele grote verbazing over het proces." Ook hij wijst, net als Hoekstra, erop dat mevrouw Jorritsma allerlei berichten in media noemt als aanleiding om het de maandagochtend 22 maart na de verkiezingen over het CDA (en Omtzigt) te hebben, die pas een of twee dagen later verschenen. Jorritsma maakt ook nog excuses dat het in hun eerste verklaring niet zo bedoeld was om alles af te wentelen op 'berichten in de media'. 

Zowel Hoekstra als Klaver wil precies weten waarom Jorritsma latere mediaberichten aanhaalt als basis voor het onderhoud met Rutte op maandagochtend. 

(WB)

Jorritsma geeft aan dat zij het gesprek met Hoekstra als fractievoorzitter best moeizaam vond en dat het CDA dus kennelijk op dat moment niet veel verder wilde praten. "Ik was niet meer aan die stijl gewend, maar hij zei heel kort en bondig dat hij eigenlijk niet wilde." Daarom was het doel van de verkenners om in het tweede gesprek met Rutte en Kaag verder te praten over het CDA en hoe ze die aan tafel konden krijgen. 

Weer wijst Ploumen op de tegenstrijdigheid dat ook Jorritsma pas vanochtend de gespreksverslagen heeft gezien, terwijl ze wel eerder zeker wist dat het niet over hem was gegaan. Jorritsma: "Laat ik het zo zeggen, als het over 'functie elders' was gegaan had ik het zéker onthouden." Ook zij heeft, net als Ollongren, nadien niet meer met de ambtenaren gesproken na haar aftreden als verkenner.

Hoekstra wil nog wel even kwijt dat hij met verbazing uit de gespreksverslagen opmaakt dat veel collega's zich 'meteen hebben uitgehuwelijkt' aan de VVD, en dat dat veelbelovend is voor het succes van de verdere formatie. Gelach in de Kamer. (WB)

Nu krijgt Jorritsma het woord. Ook zij weet heel precies dat het niet om de positie van Omtzigt als Kamerlid ging, maar zegt het ook vreemd te vinden dat ze zich verder niet precies herinnert dat Omtzigts naam viel. 

Wel zegt ze dat het ging over de stabiliteit van het CDA en het aantal voorkeursstemmen dat Omtzigt mogelijk zou behalen. En over de fluistercampagne 'waar de kranten vol van stonden'. Maar het noemen van een andere positie voor Omtzigt (in de notities staat minister) zit 'helemaal niet meer in haar geheugen'. Jorritsma haalt nog wel aan dat Rutte eerder - nog voor de verkiezingen - weleens heeft opgemerkt dat Omtzigt  'iedere positie in het kabinet' zou kunnen krijgen en dat daar niets ('geen blokkades') op tegen zou zijn. 

Klaver wil daarom weten: ging het ook zo over andere Kamerleden, bij wie misschien wel iets in de weg stond, bij een potentiële ministerspost? Vervolgens wil Klaver heel precies weten of de positie van Omtzigt voor haar als verkenner van belang was voor de stabiliteit van het CDA. Ja, zegt Jorritsma daarop. Uit de antwoorden van Jorritsma blijkt dat ze zich toch ook veel baseert op wat in 'de kranten' stond.  Hoekstra wijst haar erop dat het woord 'fluistercampagne' later in de krant - en alleen maar één krant - stond dan zij beweert. Hoekstra wil het naadje van de kous weten over wat de verkenners van het CDA hebben gezegd, met name over de stabiliteit van de partij. Hij vindt het toch echt vreemd dat drie mensen niets weten, wat vervolgens wel door twee ambtenaren is genotuleerd. (WB)

Steun van PVV, PvdD, JA21, PvdA, SP, BBB, 50Plus, Bij1, Denk, GroenLinks, CDA, D66, Volt, SGP en CU om Wouter Koolmees en Tamara van Ark naar de Kamer te laten komen. Zij moeten in ieder geval de vraag beantwoorden of een van hen Rutte donderdagochtend om half acht heeft opgebeld, met de mededeling dat Omtzigt wel door hem was genoemd in de verkennersgesprekken - informatie die andere Kamerleden pas rond 10:00 kregen. (WB)

Ollongren maakt nogmaals het punt dat zij als verkenners verantwoordelijk zijn voor alles wat er gebeurd en opgeschreven wordt in de Stadhouderskamer aan het Binnenhof, waar de gesprekken plaatsvonden. Daarom zijn ze teruggetreden als verkenners. "En natuurlijk vond ik die woorden 'functie elders' ongepast." Al is het volgens haar ook tijdens vorige formaties en verkenningen wel voorgekomen dat over Kamerleden is gesproken, in het algemeen. 

Dassen (Volt) en Van der Plas (BBB) blijven het vreemd vinden dat onder meer Rutte de ambtenaren 'voortreffelijk' noemden en dat er dan toch zo'n uiterst ongepaste uitdrukking op papier is verschenen. Dassen zet ook vraagtekens bij de bestuurscultuur die hij hier ontwaart, een soort 'clubgevoel' van leden die ook samen een verdedigingslinie optrekken. 

Ollongren zegt dat ze pas toen ze al gefotografeerd was en naar huis vertrokken, het papiertje eens goed heeft kunnen bekijken.

Marijnissen blijft het vreemd vinden dat Ollongren wel heel zeker weet dat 'functie elders' niet is besproken terwijl ze eerst überhaupt niet wist dat Omtzigt ter sprake was gekomen, zoals zij samen met Jorritsma in haar eerste brief van maandag aan de Kamer verklaarde. Bovendien, zegt Marijnissen, had u toen al uw eigen notitie thuis goed bestudeerd, van 'die hele goede ambtenaar'. "Dan had u toch een licht moeten opgaan?" (WB)

Esther Ouwehand vraagt zich af waarom niet met de ambtenaren is gesproken, over waarom zij 'Omtzigt functie elders' hadden opgetikt als onderdeel van de gespreksonderwerpen van die bewuste donderdag. Volgens Ollongren kon ze geen contact meer zoeken omdat ze meteen aftrad als verkenner en druk was met haar coronabesmetting. 

De ex-verkenner vertelt wel wie ze allemaal uiteindelijk gebeld heeft, maar de bewuste ambtenaar was daar niet bij. Eerder vroeg Ploumen al naar de kwaliteit van het werk van de ambtenaren, die de brieven, notities en agenda's van de verkenners opstelden. Ouwehand kan moeilijk geloven dat het later niet is opgenomen of doorgesproken met diegene die de gewraakte woorden optikte. Joost Eerdmans (JA21) wil weten of het dan wel op tafel was gekomen als gespreksonderwerp als Ollongren het papiertje níet had getoond. Maar Ollongren benadrukt wederom dat het dan nooit de bedoeling was geweest om een Kamerlid te bespreken in relatie tot een 'functie elders'. 

Klaver merkt op - en hij is niet de eerste - dat het toch ook vreemd is dat Ollongren en Jorritsma later een brief met ontkenningen de deur uitdeden, waarvan de staf inhoudelijk had kunnen zien dat die niet klopte. (WB)

Volgens Ollongren hebben zij en Jorritsma woensdagavond pas gehoord dat in de aantekeningen wél de naam van Omtzigt voorkwam. Volgens Ollongren konden ook de nieuwe verkenners Koolmees en Van Ark namelijk pas beschikken over alle gespreksverslagen na een aantal dagen, toen de Kamer om een brief vroeg. Er was dus kennelijk niet meteen een overdracht.  Ollongren bleek meteen na het uitlekken van haar notities wel aan Rutte verteld te hebben dat zij en Jorritsma niet samen over 'Omtzigt' spraken, maar dat was op basis van haar herinneringen en wat eigen notities. 

Op een vraag van Azarkan legt Ollongren nogmaals uit dat zij zich na alle ophef vooral concentreerden of er nu was gesproken over 'functie elders' in verband met Omtzigt. Dát er werd gesproken over de stabiliteit van het CDA en Omtzigts rol daarin, lijkt wel duidelijk, uit uitlatingen van Ollongren en ook Rutte. (WB)

Baudet wil de vraag beantwoord zien wie Rutte heeft geïnformeerd om half acht 's ochtends, over dat de gesprekken wél over Omtzigt waren gegaan. Hij zegt: "Als mevrouw Ollongren ons nu vertelt dat zij geen contact meer heeft gehad met Rutte, dan kunnen het alleen maar de nieuwe verkenners zijn geweest, Koolmees of Van Ark." Hij wil daarom dat ze naar de Kamer worden geroepen. (WB)

Oud-verkenner Kajsa Ollongren zegt dat ze niets heeft gedaan met de informatie die ze woensdagavond kreeg van de nieuwe verkenners. Zij belden haar gisteren met de mededeling dat Omtzigt wel degelijk wordt genoemd in het verslag van het gesprek dat VVD-leider Mark Rutte voerde met de verkenners.

Rutte kwam donderdagochtend dieper in de problemen toen hij zei dat hij om 07.30 uur een telefoontje kreeg van een bron die "via via" had gehoord dat Omtzigt werd genoemd in het verslag van het gesprek met Rutte. De Kamer wilde weten wie die bron was, maar Rutte wilde die niet prijsgeven. Dat kwam hem op nog meer wantrouwen en woede te staan. De andere partijleiders konden de stukken van hun gesprek pas inzien tussen 09.00 en 10.00 uur in de ochtend, voordat ze naar de Kamer werden gestuurd.

Ollongren zei in het debat over de verkenningschaos dat ze donderdag op één moment contact heeft gehad met Rutte, om 11.39 uur, over een kabinetsaangelegenheid. (ANP)

Lilian Marijnissen (SP) wil het toch nog even duidelijk hebben van Kajsa Ollongren: wie heeft de woorden Omtzigt elders op papier gezet? "Die notitie was onderdeel van een voorbereiding op de gesprekken", begint Ollongren. "Het was een opsomming van punten die we in ons achterhoofd moesten houden. Die werden opgesteld door de ambtelijke staf. Maar nogmaals, die punten zijn niet besproken, die zijn niet gebruikt. Het waren stukken die mevrouw Jorritsma en ik allebei hebben gekregen ter voorbereiding van de dag."

Dat uit het verslag van het verkennende gesprek met verkiezingswinnaar Mark Rutte blijkt dat er wel degelijk is gesproken over Omtzigt, noemt Marijnissen 'ongeloofwaardig'. "Er staat hier 'allerlei Pieter Omtzigt'. Hoe kan het dan dat drie volwassen mensen daar geen herinnering meer aan hebben?" 

Marijnissen vindt het ook gek dat uitgerekend de minister van binnenlandse zaken die gaat over de democratie, niet verhinderd heeft dat er openlijk over een gekozen volksvertegenwoordiger werd gesproken. "Dan zouden bij u alle alarmbellen moeten afgaan."(Joris Belgers)

Hoe is de naam van Omtzigt in de papieren gekomen? “Als verkenner wil je weten waar de pijn zit bij de verschillende partijen die met elkaar moeten samenwerken”, legt Ollongren uit. “Om de volgende fase van de formatie in te gaan, was het ons duidelijk dat we meer duidelijkheid moesten krijgen over de positie van het CDA. Want het was de favoriete coalitiepartner van de grootste partij, de VVD.” 

Wat betreft Omtzigt noemt ze de context van de Haagse politieke berichtgeving, de al genoemde 'fluistercampagne', en dus inderdaad partij-interne aangelegenheden als reden waarom er over Omtzigt is gesproken. Maar over de bewoordingen waarop het in de notitie is gekomen, die ‘functie elders’ - dat had er niet moeten staan. Wie die woorden heeft opgeschreven, blijft onduidelijk. "Maar het stond er wel. En dat is onze verantwoordelijkheid." 

Ollongren geeft toe dat de Kamer onjuist werd geïnformeerd toen de verkenners verklaarden dat er niet over Omtzigt zou zijn gesproken. Maar, zegt ze, die verwarring kwam doordat ze niets over de opmerking had opgeschreven in haar eigen aantekeningen. Dat er over Omtzigt was gesproken was de verkenners in eerste instantie ontschoten omdat het 'voor ons geen relevante opmerking' was. Ollongren benadrukt na enkele interrupties van Kamerleden dat er níet over een functie elders voor Pieter Omtzigt is gesproken. (JB)

Ollongren wil verder ingaan op de gebeurtenissen van vorige week donderdag, toen de gewraakte Omtzigt-notitie uitlekte, vastgelegd door een ANP-fotograaf.

Emotioneel legt ze uit hoe de dag begon: met een positieve coronatest, waar ze heel erg van schrok gezien haar eigen gezondheid en de twee auto-immuunziektes waarmee ze kampt. Ze vertelt duidelijk aangedaan: “Ik heb toen, in de emotie van het moment, veel te snel, letterlijk mijn spullen bij elkaar gegrist. Dat had ik niet zo moeten doen. Anderen kunnen dat vergoelijken, maar weet, ik oordeel daar zelf niet mild over.” (Joris Belgers)

Het Kamerdebat over de uitgelekte verkennersnotitie is even na 21.00 uur weer hervat. Verkenner Kajsa Ollongren begint de tweede termijn en wil als eerste haar excuses aanbieden. In de eerste plaats aan Pieter Omtzigt. "Interne partij- of persoonlijke aangelegenheden hadden nooit onderwerp van verkennende gesprekken mogen zijn."

In de tweede plaats over dat het gewraakte A4 in de openbaarheid is gekomen. "Dat is mijn schuld, en van niemand anders." (Joris Belgers)

Zojuist werd bekend dat het debat voorlopig nog een half uurtje langer wordt geschorst, om 21:05 zou het weer verder moeten gaan. Voor tijdens het wachten: De openbaar geworden gespreksverslagen van de verkenningsfase bieden een uniek inkijkje in de kabinetsformatie, die normaal gesproken achter gesloten deuren plaatsvindt. Wat stond er nog meer, en over welke partijen, allemaal in?

(Joris Belgers)

Tot slot is het woord aan Sylvana Simons van BIJ1, die tijdens haar eerste termijn in de Tweede Kamer vooral spreekt over de 'systeemrot' die onder Rutte het landsbestuur is geslopen. Daarom kondigt ze alvast aan de motie van wantrouwen van Geert Wilders te zullen steunen. “Want een breuk met het huidige politieke systeem betekent een breuk met de heer Rutte.”

Kamervoorzitter Arib schorst de vergadering voor de dinerpauze, tot 20:35 - dit wordt later bijgesteld tot 21:05. (JB)

Caroline van der Plas van de BoerenBurgerBeweging zegt zich in haar maiden speech kapot te schamen voor haar landsbestuur. "Apetrots waren wij, toen we twee weken terug op de trekker Den Haag kwamen binnenrijden. Om hier als volksvertegenwoordiger aan de gang te kunnen gaan. Maar ik kan u zeggen, dat daar weinig van over is. Wij voelen diepe schaamte.”

Naast het verfoeien van de Haagse ‘arrogantie van de macht’, neemt ze het vooral op voor het CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. “Ik ben opgevoed, door mijn vader en moeder, met het idee 'wat u niet wil dat u niet geschied, doe dat ook een ander niet'.” Ze zegt excuus te willen aan haar CDA-collega.

"Stop met spelletjes spelen, stop met deze slangenkuil." Van der Plas, die wegens de tijd uiteindelijk door de Kamervoorzitter wordt gemaand af te ronden, besluit met een vraag van één van haar kiezers: "Hoe denken ze in Den Haag ooit nog het vertrouwen terug te winnen?" (JB)

Van der Staaij, wel vaker het staatsrechtelijk geweten van de Tweede Kamer genoemd, laakt in zijn spreektijd vooral het proces van de verkenning, dit keer zelfs met twee verkenners: 'staatsrechtelijk onbekend terrein'.

De formatie begint in de rooksalon, maar wat daaruit voortgekomen is, is volgens hem toch mistig gebleven. Van der Staaij impliceert de pre-formatie weer terug te brengen bij de koning, zoals dat voor 2012 het geval was. Ook Segers plaatste eerder in zijn bijdrage vraagtekens bij het benoemen van politieke intimi als verkenner, en bracht hardop ter sprake of niet opnieuw een rol voor de koning weggelegd moet zijn in de verkenning. 

"Zou het niet beter zijn voor het proces om iemand te vragen die van buiten komt, die het tot de saaie essentie kan terugbrengen? Als er iemand staat voor discretie en afstand, dan is het de koning. Daar hebben we al enige jaren ervaring mee."(JB)

Nieuwkomer Laurens Dassen (Volt) noemt zijn eerste 24 uur in de Tweede Kamer spijtig genoeg een ‘koud bad’. “Het is wat om in deze sfeer mijn eerste stappen in deze zaal te moeten zetten." Hij zegt nu al te merken dat ‘de waarde van besturen hier koste wat kost hoger wordt ingeschat dan de waarde van democratie.’ “Die bestuurscultuur is hier op een dieptepunt aanbeland.”

Ook Joost Eerdmans had zich een vrolijker begin van zijn Kamerlidmaatschap voorgesteld. “En het ergste: de waarheid is vandaag niet verteld. Want pas na het betrappen van de heer Rutte kwam hij met wazig verhaal. Daarmee is het vertrouwen tot een nulpunt gedaald. Meneer Rutte, en dat zeg ik met al het respect voor wat achter ons ligt, u bent niet meer de aangewezen persoon. Het vertrouwen is weg.” (Amber Dujardin)

De linkse partijen sluiten zich aan bij de de vragen die eerder al aan Rutte en de verkenners zijn gesteld. Jesse Klaver (GroenLinks) richt zich direct tot de demissionair premier: “Je bent weer de grootste geworden, van harte. Dat brengt een verantwoordelijkheid met zich mee. Maar na dit debat maak ik me grote zorgen over de bestuurlijke chaos waarin Nederland nu wordt gestort. Je kunt er niet mee wegkomen dat je je bron niet prijsgeeft. Het is niet aan jou om te zorgen dat dit niet meer gebeurt. Dat is aan ons.”

De verklaringen van de verkenners noemt Klaver ‘onvoldoende’. Het is wél van belang wie er contact met Rutte heeft genomen. Klaver wil daarom zijn collega’s vast vragen om in overweging nemen het secretariaat van de verkenning ook terug te brengen naar de Tweede Kamer.

Thierry Baudet memoreert namens Forum voor Democratie dat het geheugenverlies van de premier vaker is voorgekomen. “De memo over de dividendbelasting, het bonnetje over de Teeven-deal, het gesprek over de datsja van Poetin, en nu weer. Dat kan twee dingen betekenen: of hij kampt met ernstig geheugenverlies, of hij is een pathologisch leugenaar. In beide gevallen is hij ongeschikt als premier. Gaan wij als Kamer nu onze tanden laten zien? Want als dat niet gebeurt, is de democratie stuk." (Joris Belgers) 

PVV-leider Geert Wilders gaat nog even in op de ‘fluistercampagne’, gericht tegen Pieter Omtzigt – hij is van mening dat wanneer Hoekstra daar zelf ook een aandeel in heeft, hij ‘krokodillentranen plengt’. Wilders noemt de column in De Telegraaf, geschreven op basis van anonieme CDA’ers, over de huilbuien en uitbarstingen van Omtzigt. Maar hij haalt ook NRC aan, die schreef dat Hoekstra twee jaar geleden samen met CDA-minister Hugo de Jonge in de ministerraad zou hebben gesproken over ‘het temperen van het Kamerlid Omtzigt’. Wat klopt daarvan, wil Wilders weten.

Hoekstra zegt het woord ‘temperen’ op geen enkele manier te herkennen. Wilders houdt vol, en wil antwoord van Hoekstra. “Dat is een rare vraag, want ik ga als Kamerlid niet over de notulen van de ministerraad. Ik ben het zeer met hem eens dat het allemaal ongemakkelijk en onverkwikkelijk is wat er vorige week over het CDA in de kranten heeft gestaan. Ik heb daar voortdurend contact over met de heer Omtzigt. Maar ik kan alleen zeggen dat ik me in deze woorden niet herken.” (Joris Belgers)

Hoekstra is weliswaar furieus over hoe partijgenoot Pieter Omtzigt onderwerp van de beruchte notitie is geworden, maar geeft in de Kamer wel een verklaring voor hoe dit zou kunnen zijn gebeurd. Ja, tijdens de campagne heeft Wopke Hoekstra als CDA-leider weleens in een televisieprogramma laten vallen dat Pieter Omtzigt wat hem betreft een goede minister zou kunnen zijn. “Maar dat is in de eerste plaats aan Omtzigt zelf. Niet aan mij, de verkenners, de buitenwereld, of aan een televisieprogramma.”

Mark Rutte heeft later aan Hoekstra laten weten dat dat volgens de VVD geen probleem zou moeten zijn. Dat heeft Hoekstra voor kennis aangenomen, ‘omdat als je daar op ingaat, je, voor je het weet, onderdeel uitmaakt van het motorblok van de formatie’. (Joris Belgers)

“We staan voor aap. Maar echt, totaal voor aap” aldus CDA-leider Wopke Hoekstra in zijn spreektijd, die hij vooral gebruikt om te fulmineren tegen de beide, ook in de Kamer aanwezige, verkenners Kajsa Ollongren en Annemarie Jorritsma. “Het is erg dat die notities werden gefotografeerd, maar veel erger dat die überhaupt op papier stonden. Verkenners moeten verkennen. Die horen hier niet naar te kijken. En niet dit soort dingen op papier te zetten.”

Hoekstra neemt het op voor zijn partijgenoot Pieter Omtzigt, die ‘een fenomenale bijdrage heeft geleverd aan de democratie. Het is bizar dat hij op die manier ter sprake is gebracht’.

“Wat dachten de verkenners dat ze aan het doen waren? Waarom staat het op papier? Op basis waarvan is deze tekst tot stand gekomen? In dit debat, dat vooral wordt gedicteerd door mist, verwacht ik een antwoord en excuses. Aan de Kamer, Omtzigt en het CDA.” Hoekstra plaatst ook vraagtekens bij het proces met twee verkenners. Ook hij wil één iemand, van statuur, met afstand tot de politiek. “Want dit getuigt allemaal van politieke overmoed.” (Joris Belgers)

De Kamer neemt geen genoegen met de oplossing van D66 om een nieuwe verkenner aan te stellen, maar wil nader van Sigrid Kaag weten hoe het dan verder moet. CDA-leider Wopke Hoekstra vindt dat D66-leider Sigrid Kaag niet moet doen alsof de chaos rond de verkenning haar partij zomaar is overkomen. VVD en D66 kozen er immers zelf voor om twee verkenners aan te stellen die dicht bij de partijen stonden.

Farid Azarkan (Denk) valt de D66-lijsttrekker aan op haar afwachtende houding. “Dank voor uw mooie woorden, maar het gaat hier over meer dan het proces van de formatie. Het gaat over de scheiding tussen uitvoerende en controlerende macht. Ik hoor mevrouw Kaag zeggen, ik ga er een weekendje over reflecteren en dan ga ik meneer Rutte weer premier maken. Ik wil nu van u weten, gaat u nog zaken doen met premier Rutte?”

Kaag wil daar niet aan. Ze herhaalt allereerst de tweede termijn af te willen wachten en op basis van de antwoorden van de demissionair premier conclusies te zullen trekken. “Daarin willen wij de focus en rust behouden.” Azarkan is daarmee niet tevreden: “U heeft nu de mogelijkheid te breken met de VVD, een einde te maken aan tien jaar Rutte, en te zorgen voor een links-progressief kabinet. U doet Omtzigt echt tekort als u nu alleen maar zegt: Daar ga ik dit paasweekend eens rustig over nadenken.” (Joris Belgers)

Na een korte schorsing is het woord aan D66-fractievoorzitter Sigrid Kaag. Het is eigenlijk haar maiden speech, waarbij het usance is een nieuw Kamerlid niet te onderbreken. Maar die eer laat ze voor deze gelegenheid varen.

Kaag kondigt aan snel een nieuwe verkenner te willen vinden; iemand met gezag, en voldoende afstand tot de partijen – eentje die losstaat van verkiezingswinnaars VVD en D66, dus, waarmee ze ministers Wouter Koolmees en Tamara van Ark impliciet vraagt hun taken neer te leggen. Alleen zo, meent Kaag, kan het publiek weer vertrouwen krijgen in in het proces om tot een nieuwe coalitie te komen. Ze zegt ook uit te kijken naar het Paasweekend – om de bezinning en reflectie die daarmee gepaard gaat – 'die ons allemaal ten goede zal komen'. (Joris Belgers)

Als antwoord op Wilders zegt Rutte dat hij dit land door drie crises heeft geloodst. Een financiële crisis in zijn beginjaren, een vluchtelingencrisis rond 2015 en 2016, en nu de gezondheidscrisis. "En ik heb al die jaren nooit iemand belazerd." Ook zegt Rutte ernaar uit te zien om een vierde kabinet samen te stellen en daaraan hard te werken. (Wendelmoet Boersema)

Na een paar uren debat probeert Wilders een samenvatting te maken. Hij ziet dat Rutte 'met 12 messen in z'n rug' helemaal alleen staat. Rutte doet hem denken aan de Iraakse minister van informatie die zei dat het prima ging, terwijl achter hem de tanks van de Amerikaanse krijgsmacht door de straten van Bagdad rolden.

Rutte zegt dat hij zich staat te verdedigen in het hart van de democratie. "Uit mijn tenen vertel ik hier wat er gebeurd is en welke fouten ik heb gemaakt." Nederland is volgens hem een land dat bereid is fouten te vergeven. (Wendelmoet Boersema)

Marijnissen keert nog even terug naar het motief, dat Rutte niet zegt te hebben nu hij eerder dan anderen wist dat hij niet de waarheid had gesproken. Het gaat om het motief dat hij mogelijk had om Omtzigt op afstand van de Kamer te krijgen. Geen van de Kamerleden heeft nog ingezet op de vraag wie het 'Omtzigt: minister' van Rutte heeft vertaald in 'functie elders' op de aantekeningen van Ollongren.

Ouwehand maakt een analyse van het optreden van Rutte, waarin zij een patroon ontwaart. "Eerst kijken of je ermee wegkomt in de media, daarna hardop zeggen dat je helemaal geen motief hebt." Ze concludeert: "Opzeggen dat vertrouwen". Ouwehand stelt ook dat de VVD-fractie helemaal achter zijn verhaal staat, en daarom wil ze de vraag op tafel met welke Kamer ze straks verdergaan als de VVD-fractie het prima vindt "dat er spelletjes worden gespeeld met de rechten van de Kamer". (Wendelmoet Boersema)

Rutte hervat zijn bijdrage aan het debat en wil zich inspannen voor herstel van vertrouwen. Hij vertelt nog wel even dat hij 'shocked' was toen hij vanochtend hoorde dat hij toch Omtzigt had genoemd in zijn gesprek met de verkenners. 

Segers wil nog een keer weten waarom toch zoveel over Omtzigt is gesproken in dat eerste gesprek met de verkenners, dat bedoeld is voor een inventarisatie van standpunten. Niet alleen 'minister', ook 'Kamervoorzitter' is genoemd als optie, en de mogelijkheid dat hij meer stemmen zou hebben gehaald dan Hoekstra is aan de orde gekomen. Rutte benadrukt dat het in dat gesprek volgens hem dus niet concreet was besproken, maar eerder al wel genoemd is met Hoekstra. Segers vindt dat uiterst merkwaardig. "Omtzigt lijkt wel een bromvlieg waar je vanaf moet." En dat brengt hem bij de vraag: Hoe gaan wij met macht en tegenmacht om?" Rutte snapt dat de suggestie is gewekt van 'wegpromoveren', maar noemt dat 'absoluut niet de bedoeling' omdat hij 'altijd en in diverse rollen heel nauw heeft samengewerkt met Pieter Omtzigt'. "Ik heb u toch ook nooit belazerd, meneer Segers?" Rutte verdedigt vervolgens in een lange rede zijn eerbare motieven. "Ik vind het ook ruk dat ik me dat niet herinner."

Esther Ouwehand vermoedt dat het debat uitdraait op het aftreden van demissionair premier Rutte. Ze wil daarom snel stemmen over de motie van Geert Wilders. En daarna verder debatteren met de nieuwe verkenners en de waarheidsvinding voortzetten. De vraag is of dit gaat gebeuren. Kamervoorzitter Khadija Arib ziet dat het voorstel om toch door te debatteren en tegelijkertijd extra informatie op te vragen gesteund wordt. Het debat gaat door.

"Ik vind het te gemakkelijk", zegt Hoekstra. Hij en andere fractievoorzitters staan hier als gelijken, en dan past het niet dat Rutte vanochtend vroeg via een 'bypass' eerder informatie kreeg. "En dan gaat het niet om dat anderhalf uurtje eerder, maar om het principe en of dit in de toekomst vaker gaat gebeuren." Omdat hij de premier is of omdat contacten hem wilden waarschuwen. Van der Staaij verduidelijkt: De oude verkenners stonden te veel in dienst van de zittende macht – te weten Rutte. 

Ook Sigrid Kaag sluit zich aan bij andere partijen die willen dat Rutte vertelt wie hem buiten de gebruikelijke route al informeerde over zijn gespreksverslag. Anders begint dit aardig te lijken op de lijdensweg die Jezus met Pasen aflegde, de Via Dolorosa.  "Laten we het eens met de waarheid proberen", citeert zij haar voorganger Hans van Mierlo. "We moeten hier uit zien te komen, op een manier waar de Kamer vrede mee kan hebben." Ze hint op mogelijk vertrouwelijk informeren van de Tweede Kamer, maar wil meer tijd om hierover te overleggen. Baudet heeft een voorstel gedaan om de nieuwe verkenners Koolmees en Van Ark uit te nodigen. 

Lilianne Ploumen (PvdA) wil heel zeker weten of Rutte slechts eenmaal contact heeft gehad met Jorritsma en Ollongren vlak na het gebeurde. Dat bevestigt hij, en hij zegt ook dat Ollongren hem toen vertelde dat ze het niet over Omtzigt hadden. Hoekstra zegt: "Dit werpt zijn schaduw vooruit op hoe we met elkaar verder gaan. Juist daarom moeten we weten hoe het de afgelopen dagen is gegaan. Anders kunnen we elkaar niet vertrouwen." (Wendelmoet Boersema)

Klaver van GroenLinks stelt de vraag opnieuw scherp: vertel alles wat er te vertellen valt, want we moeten verder. "Dit is een vertrouwenscrisis." Wilders is botter over Rutte: "Ik heb genoeg van u". Rutte blijft erop hameren dat hij een fout heeft gemaakt en dat hij onbedoeld niet de waarheid vertelde. Hij lijkt te verzuimen meer in den brede uit te weiden over hóe hij het herstel van vertrouwen wil inzetten. Want ook voor zijn 'via-via-bron' die hem al in de vroege ochtenduurtjes waarschuwde dat hij toch Omtzigt had genoemd, moet hij nu excuses maken. Azarkan (Denk): "Moeten wij nu weer detective gaan spelen in dit moeras van leugens? Waarom zijn die gespreksverslagen al eerder bij uw onbekende bron terechtgekomen? Dat is een schoffering van de Kamer." Eerdmans van JA21 sluit zich daarbij aan. "U had zoveel problemen kunnen voorkomen door het zelf te zeggen. Ook nu."

De premier begint na de schorsing met inleidende woorden. Hij heeft niets willen toedekken, zegt hij, zijn verslag van het gesprek met de verkenners mocht openbaar worden. Hij kreeg vanochtend een 'ongevraagd' telefoontje van iemand dat hij Pieter Omtzigt toch had genoemd in zijn gespreksverslag, maar de premier wil de bron niet noemen. 

Baudet concludeert dat deze informatie dan gekomen moet zijn van de huidige verkenners, Wouter Koolmees en Tamara van Ark. De verkenners werken in principe voor de Tweede Kamer, dus wil de FvD-leider alles van hen weten. Ook al zijn Koolmees en Van Ark ook ministers in Ruttes kabinet. 

Klaver wil Rutte het volgende in overweging geven. Dit is een vertrouwenscrisis, zegt hij, en voor het herstel is het niet goed  als Rutte nu niet vertelt door wie en waarom hij wel eerder dan de andere fractievoorzitters is gebeld. "We willen allemaal dat we straks weer verder kunnen, dat er nieuwe coalitie komt." Daarmee zet hij de kernvraag scherp: houdt Rutte het vertrouwen als leider van de grootste partij om het voortouw te nemen in de vorming van een nieuw kabinet. (Wendelmoet Boersema)

Nu blijkt – op een vraag van Thierry Baudet – dat Rutte vanochtend om half acht al 'via via' op de hoogte was van zijn geheugenverlies, dat wil zeggen dat in zijn gespreksverslag Omtzigt wél genoemd stond. Rutte wil een schorsing, omdat hij 'daarvoor een bron moet prijsgeven'. De andere fractievoorzitters mochten vanochtend tussen 9 en 10 uur hun gespreksverslagen inzien en beslissen of ze die openbaar wilden maken. Klaver wil net als Baudet meteen uitleg, anders 'halen we het hele kantoor van de verkenners ondersteboven'. Er wordt nu geschorst voor een half uur. 

"Hier scheiden onze wegen", zegt Sigrid Kaag. Zij doelt op Ruttes uitlatingen die hij eerder ook namens haar deed, dat het niet over Omtzigt was gegaan. Zij wil van de premier weten hoe hij het geschade vertrouwen, in deze crisistijd, denkt te herstellen. "Dat kan niet met één opmerking worden weggenomen. Hier is zware schade opgelopen, en dat is de crux van dit debat. Er is meer dan een excuus nodig." En als de premier daar niet op reflecteert, is er geen 'andere uitweg', zegt Kaag.

SGP-leider Kees van der Staaij is 'aangeslagen'. "Vertrouwen is zo nodig in deze tijd. Ik hoor nu wel de premier zeggen 'naar eer en geweten geantwoord', maar we moeten toch vaststellen dat het niet de waarheid is geweest." En: "Hoe vinden we een weg verder uit deze scherven?"

Bij1-Kamerlid Sylvana Simons wil het daarom graag over de eer en het geweten van de premier hebben. Maar Rutte houdt vast aan zijn verdedigingslinie dat hij zich niet goed herinnerd heeft wat precies is besproken. Hij vindt het ook iets anders om een ministerspost te noemen dan een 'functie elders', omdat dat laatste zou suggereren dat een gekozen volksvertegenwoordiger wordt weggepromoveerd. Terwijl ministers vaker uit de Kamer worden benoemd na een formatie. 

Ook de andere nieuwelingen doen van zich spreken. Volgens Volt-aanvoerder Laurens Dassen "stond Rutte hier destijds ook vast vol idealen dat er zaken moesten veranderen. Maar hoeveel geheugenverliezen kunnen er nog bij komen?" (Wendelmoet Boersema)

Farid Azarkan ( Denk) wil weten wannéér Rutte zich realiseerde dat zijn eerdere opmerkingen niet overeenstemden met de gespreksverslagen. Azarkan gelooft niet dat dit vandaag is geweest. Rutte zegt van wel. De ambtenaren die voor de verkenners werkten waren weliswaar afkomstig van het ministerie van AZ van de premier, maar ze waren in dienst van de verkenners. Rutte zag hen voor het laatst op 17 maart, de dag van de verkiezingen. Esther Ouwehand vindt het verontrustend dat de premier óf het verschil niet ziet tussen een leugen en de waarheid, óf een ontzettend slecht functionerend geheugen heeft. "In beide gevallen ben je af, als premier", vindt zij. Ook zij wil weten wanneer en of Rutte contact had met verkenners over het gespreksverslag, en over dit debat.

"We zijn een week lang op zoek geweest naar de waarheid", zegt GroenLinks-fractievoorzitter Jesse Klaver. "Dit proces is daardoor totaal de vangrail ingereden. Dat neem ik Mark Rutte als leider van de grootste partij heel kwalijk." Klaver haalt eerdere momenten op waarbij Ruttes geheugen hem in de steek liet. Zoals het vergeten van de memo over de dividendbelasting in 2018, of het feit dat Halbe Zijlstra gelogen had over zijn bezoek aan de datsja van Poetin, of de burgerslachtoffers bij de F16-aanval op het Iraakse Hawija. Rutte riposteert dat hij precies kan aangeven hoe dat ging en dat hij de waarheid sprak toen hij zei geen herinnering te hebben. Maar Klaver noemt het een patroon. "Geen herinnering, is uw laatste life-line. Maar we accepteren geen leugens." Rutte doet nog een poging door te zeggen dat binnen de VVD al vaker werd genoemd dat een ministerspost voor Omtzigt wellicht een optie was, en dat hij daar na de verkiezingen met Hoekstra over belde (die het prematuur vond). Maar dat hij zich niet herinnert dat het tijdens dat bewuste verkennersgesprek met Jorritsma en Ollongren aan de orde is gekomen.

Hoekstra mengt zich in discussie en noemt de ontstane chaos ook 'beschamend'. Het 'brisante' noemt hij dat nu blijkt dat Omtzigt wel ter sprake is gekomen en dat de drie aanwezigen (Rutte en de twee verkenners) dit niet eerder hebben gemeld. (Wendelmoet Boersema)

Premier en nu Kamerlid Mark Rutte maakt excuses voor zijn opmerking tegen de media dat 'niemand uitleg zou gaan geven' over de chaotische situatie nadat het A4'tje van Ollongren werd gefotografeerd. "Het knetterde staatsrechtelijk in mijn hoofd", zegt Rutte, doelend op het feit dat de verkenners alweer opgestapt waren en daarom in theorie geen verantwoording meer konden afleggen. Daar kwamen de verkenners later zelf op terug na druk van de Kamer.

Rutte ontkende eerder ook dat hij over Omtzigt had gesproken met de verkenners. Daarover zegt hij nu dat hij dat naar 'eer en geweten' heeft geantwoord en dat hij zich het gesprek anders herinnerde. De oppositie wil bij monde van Lilian Marijnissen niet geloven dat Rutte hier 'opnieuw geen herinneringen' aan heeft. "Waarom geeft u niet gewoon toe dat dit fouter dan fout is!" Lilianne Ploumen (PvdA) noemt het ontluisterend.  

Rutte zegt: "Ik sta hier niet te liegen". Volgens hem is 'functie elders' ook heel wat anders dan een bespreking van een kabinetspost voor een Kamerlid. Rutte geeft toe dat het in de verkiezingscampagne al wel eens is gegaan of Omtzigt minister moest worden. Volgens Rutte vond CDA-leider Wopke Hoekstra het prematuur om het daar over te hebben. 

Het debat over de ontspoorde verkenning gaat hiermee vanaf het begin over de positie van de premier. (Wendelmoet Boersema)

Wilders trapt het langverwachte debat af. Premier Rutte heeft keihard gelogen, zegt hij, door te ontkennen dat hij met de verkenners de positie van Omtzigt had besproken. De PVV wil daarom nieuwe verkiezingen. Wat Wilders ook steekt is dat Rutte zei 'Niemand gaat hier uitleg over geven'. Volgens de PVV-leider hebben ook de verkenners gelogen, door te ontkennen dat er over het CDA-Kamerlid is gesproken. Wilders wil al meteen een motie van wantrouwen indienen. De meeste partijen vinden dat hij dat mag doen, maar willen daar pas later over stemmen als de verkenners uitleg hebben gegeven en Rutte zich heeft verdedigd. 

Het debat in de Tweede Kamer over de mislukte verkenning van Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren is donderdag voor de derde keer uitgesteld. De planning is nu dat het begint om 13.30 uur.

Het debat zou beginnen om 11.00 en werd vervolgens verplaatst naar 12.00 uur. Daarna was 12.30 uur de aanvangstijd. Daar is nu weer een uur bijgekomen. (ANP)

Rutte sprak vorige week nog tegen dat hij of D66-leider Sigrid Kaag in de eerste verkenningsronde de naam van Omtzigt hadden genoemd. "Je moet wat met Omtzigt: minister maken.", staat desondanks in het verslag van Ruttes gesprek met de oud-verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren. 

VVD-leider Rutte laat daarin ook weten dat hij het CDA er graag bij wil hebben, omdat hij niet met meerdere linkse partijen in zee wil. "Allebei gaan we niet trekken", zei hij over samenwerking met de PvdA en GroenLinks. Met het CDA erbij zou het ook niet nodig zijn om met beide linkse partijen te gaan regeren. Rutte zou het liefst helemaal niet met links regeren, maar met JA21 of de ChristenUnie.

Samenwerking met de PVV en Forum voor Democratie sloot Rutte nagenoeg uit. Wel hield hij wat de PVV betreft nog een kleine slag om de arm. "Als Wilders morgen belt en hij neemt alles terug, dan wordt blijven uitsluiten ingewikkeld", aldus Rutte, doelend op uitspraken van de PVV-leider over minder Marokkanen van enkele jaren geleden. (ANP)

Ministers Wouter Koolmees (D66, sociale zaken) en Tamara van Ark (VVD, medische zorg) laten een deel van hun ministerstaken tijdelijk overnemen, nu ze zijn aangesteld als verkenners. Vanuit die rol voeren ze de eerste gesprekken met partijen over het vormen van een nieuwe regeringscoalitie. De bewindspersonen hebben vaste vervangers in het kabinet, bevestigen woordvoerders van de ministeries.

Koolmees en Van Ark spelen een sleutelrol in de aanpak van de coronacrisis. Koolmees maakt deel uit van de ‘economische driehoek’ en is verantwoordelijk voor de economische steunpakketten. Hij houdt zich nog wel bezig met een van de belangrijkste regelingen, die loonsubsidie voor getroffen bedrijven regelt. Koolmees neemt bovendien sinds januari al de taken waar van Bas van ’t Wout, de voormalige staatssecretaris van sociale zaken die Eric Wiebes opvolgde als minister van economische zaken. (ANP)

Voormalig verkenner Kajsa Ollongren vertelde de chauffeur van haar dienstauto donderdag pas tijdens de rit dat ze besmet was met corona. Kort daarvoor verliet ze het Binnenhof, nadat ze had gehoord dat ze positief getest was. Dat blijkt uit antwoorden op Kamervragen van het ministerie van Sociale Zaken.

De chauffeur heeft zich laten testen. Het is niet bekend of hij ook besmet is geraakt. Er zijn maatregelen nageleefd om besmetting te voorkomen. In de auto was geen spatscherm, blijkt uit de antwoorden. Daarom droegen Ollongren en haar chauffeur mondkapjes. Volgens het ministerie was er in dit geval niets anders mogelijk dan dat Ollongren met de dienstauto wegreed.

(ANP)

De meeste partijleiders hebben niets aangepast aan het verslag van hun eerste gesprek met de oud-verkenners. D66-leider Sigrid Kaag, CDA-leider Wopke Hoekstra, Thierry Baudet van Forum voor Democratie, Jesse Klaver (GroenLinks) en PvdA-voorvrouw Lilianne Ploumen zeggen dat stuk voor stuk nadat ze het gespreksverslag hebben ingezien. De leiders van een aantal andere partijen hebben hun gespreksverslag helemaal niet ingezien.

Volgens Ploumen worden een “getypte samenvatting van de hoofdpunten” én “de geschreven aantekeningen” openbaar gemaakt. Alle verslagen worden in principe publiek gemaakt, omdat het vertrouwen in het verkenningsproces is geschaad na het lekken van de controversiële memo van oud-verkenner Kajsa Ollongren.

(ANP)

Alle fractievoorzitters in de Tweede Kamer krijgen de gelegenheid om de aantekeningen en verslagen die de vorige verkenners van hun gesprekken hebben gemaakt eerst in te zien voordat ze openbaar worden gemaakt. Ze mogen de stukken lezen en als ze het ermee eens zijn, accorderen voor toezending aan de Tweede Kamer. De nieuwe verkenners Tamara van Ark en Wouter Koolmees hebben dat aan de Tweede Kamer laten weten na een verzoek van de Kamer om alle stukken vrij te geven.

De zeventien lijsttrekkers kunnen donderdagochtend de stukken inzien tussen 09.00 en 10.00 uur bij het bureau kabinetsformatie. Om 11.00 uur zou het debat over de mislukte verkenning beginnen.

Het debat zou eigenlijk woensdag plaatsvinden, maar omdat de Kamer alle stukken uit de verkenning van Jorritsma en Ollongren openbaar wilde, werd het debat uitgesteld. De stukken die inmiddels openbaar gemaakt zijn bieden een inkijkje in de start van de formatie maar de kwestie rond Kamerlid Pieter Omtzigt blijft mistig. 

Volg het debat donderdag in dit liveblog. 

(ANP/Redactie)

De Tweede Kamer debatteert pas donderdag over de mislukte formatieverkenning door Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66). De Kamer wil eerst alle documenten hebben die de opgestapte verkenners hebben opgesteld. 

De meeste partijen wilden het liefst woensdagavond nog in debat, maar zij vinden ook dat er voldoende tijd moet zijn om de stukken, als ze er eenmaal zijn, goed te kunnen bestuderen. Arib had gezegd dat het debat om 19.00 kon beginnen als de stukken er om 18.30 zouden zijn. 

Die deadline werd niet gehaald. Demissionair premier Rutte stelde eerst nog voor om zijn gespreksverslag openbaar te maken, maar die van andere fractieleiders niet. Hij vreest schade aan het proces als de gesprekken van iedere partij met de verkenners openbaar worden. De meeste fractievoorzitters zijn het hier niet mee eens en pleiten voor volledige transparantie.

Het debat gaat donderdagochtend verder. 

De meeste partijen steunen het verzoek van PVV-leider Geert Wilders dat de verkenners eerst alle relevante stukken, notities en gespreksverslagen naar de Tweede Kamer moeten sturen. Ook de bijlages die op het gewraakte A4'tje van verkenner Kajsa Ollongren stonden. Alleen Mark Rutte en Wopke Hoekstra, die het Kamerlidmaatschap tijdelijk combineren met een post in de demissionaire regering, steun niet de openbaarmaking van alle stukken. Pas als de pas beëdigde Kamerleden de stukken hebben ontvangen, begint het debat over de gestrande verkenning. Ook om vier uur blijken de Kamerleden nog niet tevreden over wat er gestuurd is. Ze willen wachten met debat tot alles binnen is. (Trouw) 

Er moet één verkenner komen met meer afstand tot de politieke partijen, vindt CDA-leider Wopke Hoekstra. Dat zei hij woensdag voor het debat over de opzienbarende notities van oud-verkenners Kajsa Ollongren en Annemarie Jorritsma. In de notities wordt onder meer gerept van een 'functie elders' voor CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Ook staat er dat de linkse partijen elkaar 'niet echt' vasthouden.

Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66), allebei lid van het huidige demissionaire kabinet, pakten de functie vorige week op. Sommige partijen willen andere spelregels voor die taak, zoals een betere omschrijving. De PvdA vindt het beter om voortaan verkenners aan te wijzen die wat verder van de partijen afstaan.

D66-voorvrouw Sigrid Kaag sprak woensdag haar steun uit voor de nieuwe verkenners. Wel wil de bewindsvrouw "goed luisteren" indien tijdens het debat blijkt dat er geen draagvlak is voor Van Ark en Koolmees. (ANP) 

De gewraakte notitie van de verkenners waarin de naam van CDA'er Pieter Omtzigt werd genoemd was een belediging van "de Nederlandse kiezer". Dat zei het CDA-Kamerlid woensdag in de Tweede Kamer, waar hij is voor de beëdiging van het nieuwe parlement. Hij denkt dat er "iets verborgen wordt gehouden".

De notitie werd vorige week donderdag gefotografeerd, toen verkenner Kajsa Ollongren ermee over het Binnenhof liep. Bij Omtzigts naam stonden de woorden 'functie elders', wat doet vermoeden dat er werd nagedacht over een manier om van het kritische Kamerlid af te komen.

Omtzigt had verwacht dat de verkenners binnen 24 uur openheid van zaken zouden hebben gegeven, zegt hij nu, maar dat is uitgebleven. De verkenners trokken deze week het boetekleed aan en zeggen dat geen van de fractievoorzitters met wie ze spraken Omtzigt heeft genoemd. Maar daar nemen veel partijen, en ook Omtzigt, geen genoegen mee.

"Het feit dat we nu zeven dagen verder zijn betekent dat er wat verborgen wordt gehouden. Er is hier geen spooktypemachine in Den Haag. Er is iemand die getikt heeft: positie Omtzigt functie elders. Dat hoort niet. Dat heeft ook een effect op de persoonlijke verhoudingen tussen mij en de twee mensen die als verkenners zijn aangesteld."

De Kamer praat later woensdag met Kajsa Ollongren en Annemarie Jorritsma over de kwestie. "Ik ga niet speculeren over wat er is gebeurd, dat komt in het debat", aldus Omtzigt. "Ze zijn verplicht aan Nederland om mede te delen wat er is gebeurd."

"Het bizarre is dat het allemaal over mijn persoon gaat", vindt Omtzigt. "Het kabinet is afgetreden om het kinderopvangtoeslagschandaal. Maar het is ook afgetreden omdat het vier jaar tegen mij gelogen heeft." Hij merkt op dat premier Mark Rutte in de nasleep van de affaire meer openheid heeft beloofd. "Dit is ook een test of er meer openheid komt." (ANP) 

Los van de vraag wie verantwoordelijk is voor de gewraakte verkennersnotitie, is het debat van woensdagmiddag cruciaal voor het vormen van een stabiel kabinet. Lees hier wat we kunnen verwachten en wat er op het spel staat tijdens het debat.