Het klimaatbeleid van dit kabinet lijkt gered met een groot pakket aan maatregelen. Er is geld genoeg, maar oudgedienden Pieter Winsemius en Jan Terlouw, voorlopers in het milieubeleid, missen het inspirerende, concrete verhaal dat mensen bezielt.
Met een reuzenzwaai dropte minister Rob Jetten (klimaat en energie) afgelopen week een pakket van maar liefst 120 maatregelen bij de Tweede Kamer om het klimaatbeleid te redden. Het kabinet was er nogal mee in zijn nopjes. Weer een lastig dossier (voorlopig) bijgewerkt op een onderwerp waar de coalitie intern sterk over verdeeld is. Gezien de toenemende kritiek dat deze regeerploeg te weinig zou leveren, was de opluchting zichtbaar bij zowel Jetten als premier Mark Rutte.
Oud-minister Pieter Winsemius was minder onder de indruk. Wat betekenen deze maatregelen, van de aanleg van zonneparken op zee tot subsidies op tweedehandsauto’s, concreet voor de burger en het duurzaam maken van Nederland? Winsemius, als oud-minister toch de aartsvader van het moderne milieubeleid, heeft geen idee. “Wordt u verleid door 120 maatregelen tegelijk? Nou, ik niet.”
Enige samenhang, laat staan een motiverend verhaal om mensen mee te nemen in een vergezicht dat inspireert en perspectief geeft, ontdekte de VVD’er niet. “Er is gewoon een bak met 28 miljard euro op tafel gezet en iedereen mocht er naar believen uit graaien. Dan krijg je dit. Maar krijg je hiermee ook commitment van de samenleving? Ik betwijfel het.”
Honderd gesprekken in honderd dagen
Tekenend was wat hem betreft het uitblijven van enig protest. “Dat vind ik griezelig als er nieuw beleid is. Dan zijn er kennelijk geen scherpe keuzes gemaakt.” Er was wel wat kritiek, maar die was voorspelbaar. Radicaal-rechts vond het beleid ‘excessief en onbetaalbaar’, de SP hekelde de ‘tekentafelplannen’ die onbereikbaar zijn voor mensen ‘waar het water toch al tot de lippen staat’.
GroenLinks-Kamerlid Suzanne Kröger kon leven met de maatregelen, maar miste de ‘bezieling die dit klimaatbeleid zo keihard nodig heeft’. Een ‘hoopvol verhaal’ met ‘hier gaan we naartoe, met schonere lucht, meer ruimte voor natuur, goed omgaan met grondstoffen’. In plaats daarvan zag ze een klimaatbeleid dat meer leek op ‘een soort CO2-boekhouding’, terwijl het gaat om een ‘systeemverandering’ die nodig is voor een ‘klimaatneutrale samenleving’.
Het waren opmerkingen die aansloten bij – alweer – een nieuwe organisatie die zich bekommert om het klimaat: het Nationaal Klimaatplatform (NKP). Voorzitter Kees Vendrik, voormalige Kamerlid voor GroenLinks, had in honderd dagen honderd gesprekken gevoerd met jong en oud en schreef aan Jetten: ‘Voor de uitvoering van stevig beleid is het belangrijk dat burgers en ondernemers snappen dat de maatregelen passen in een perspectief op een duurzamer, mooier en toekomstbestendig Nederland. Van veel kanten klinkt deze roep om een concreet perspectief. Ik ondersteun dat. Zeker jongere generaties hebben daar behoefte aan in het licht van de ernst van de klimaatcrisis.’
Worsteling met het landbouwdossier
Kritiek die hout lijkt te snijden. Rob Jetten hield bij de presentatie van zijn plannen een persconferentie waarin hij in sneltreinvaart en plichtmatig de belangrijkste maatregelen opsomde. De minister meldde slechts dat Nederland ‘mooier, schoner en welvarender’ zal worden. De kiezer die thuis mee kon kijken (op NPO Politiek) kreeg geen vergezichten voorgeschoteld, maar vooral het aantal megatonnen CO2 dat de verschillende sectoren de komende jaren moet ophoesten tot het beoogde doel van klimaatneutraal in 2035 (voor de elektriciteitssector), 2040 (de industrie) of 2050 (gebouwen en kantoren).
Zelfs het streefbeeld oogde daardoor versnipperd. Plus het feit dat over de landbouw nog niets zinnigs te zeggen valt, want bij dat dossier worstelt het kabinet vooral met de stikstofmaatregelen, die ook ten goede moeten komen aan het klimaat.
Ook daar staan de potten met geld al klaar, zo’n 24 miljard euro. Maar voldoende geld leidt vaak niet tot duidelijk, samenhangend en richtinggevend beleid, weet oud-minister Pieter Winsemius uit zijn jarenlange ervaring. “Kennelijk betaalt het kabinet alles, dan heb je veel vrienden. Maar het is de vraag of dat tot een gemotiveerde beweging in de goede richting leidt.”
Waar doen we dit allemaal voor?
Op zijn landgoed in Twello zucht Jan Terlouw. Om hem heen is het lentegroen aan het uitbotten en voor zijn huis paren een stel ooievaars. De verschrikkingen van een klimaatcrisis lijken hier ver weg. Maar de oud-partijleider van D66 en voormalig vicepremier volgt de politiek nog op de voet. “Ach, Rob Jetten doet wat hij kan, maar is het genoeg?” Zo ergert hij zich eraan dat het kabinet nog steeds geen streep zet door de miljarden aan fossiele subsidies. Een omstreden kwestie waar de protestclub Extinction Rebellion steeds meer mensen voor op de been krijgt. Dat is iets concreets op klimaatgebied dat mensen kennelijk in beweging zet.
Ook Terlouw mist een ‘verhaal’ waarom we het allemaal doen en waar we heen gaan. “Ik ben het zicht daarop kwijt. Ik neem aan dat we CO2-uitstoot besparen en dat we er daarmee op vooruitgaan. Maar hoe dan? Ik zie het niet.” Veel mensen snappen best dat iedereen moet inleveren. “Maar ze zien in de praktijk dat de boeren dat wel moeten doen en Tata Steel niet. Dat is onbegrijpelijk.”
Een andere economie met minder groei
Met het huidige systeem is de klimaatcrisis bovendien niet op te lossen, daarvan is hij wel overtuigd. Steeds meer economen menen dat met economische groei de doelstellingen niet gehaald worden. “We moeten naar een andere economie toe, met minder groei. Of dat lukt weet ik niet, maar het moet. Er is haast bij. De opgave is gigantisch, dat besef ik. We hebben de afgelopen tweehonderd jaar een wereldwijde fossiele infrastructuur opgebouwd die zo snel mogelijk vervangen moet worden.”
Omdat Terlouw zich hieraan ergert, is hij op zijn 91ste begonnen zelf maar een bezielend verhaal te schrijven. “Ik ben met een essay bezig. Alleen heb ik weinig energie meer. En wie kan ik nog bereiken? Maar ik wil het wel.”
Maak het behapbaarder
In 2018 schreef zijn voormalige collega Pieter Winsemius ook al een essay waarin hij de politiek opriep de mensen mee te krijgen met de klimaatpolitiek middels een spreekwoordelijke stip aan de horizon. Zonder die blijft de politiek vooral ‘kortzichtig’, waarschuwde hij. ‘Alle verandering begint bij een verwarmend verhaal in een begrijpelijke taal’, schreef hij.
Daar staat Winsemius nog steeds achter. De urgentie is zelfs groter dan ooit, al geeft hij toe dat het ‘klimaat’ rond het klimaat in vijf jaar enorm gekanteld is. “Het draagvlak is enorm gegroeid, van links tot rechts in de Kamer, afgezien van wat obscure partijtjes. Dat is pure winst.”
Het verhaal dat het kabinet zou moeten uitdragen, bestaat wat hem betreft uit hooguit drie thema’s en geen ‘120 dingen’. Maar misschien minstens zo belangrijk: maak het ook kleiner, behapbaarder voor mensen. Dat ze zien dat er iets verandert. Minder biodiversiteit is abstract, dat de grutto bedreigd wordt en gered moet worden niet, een project waar Winsemius zich nu voor inzet. “Zo deden we dat ook met de Waddenzee, waar de zeehond een tastbaar doel was. De zure regen in de jaren tachtig net zo: de bomen gingen dood en beelden van Maria met Jezus op haar arm smolten weg, dat kon je zien.”
Verdeling van de kosten
Op een vergelijkbare manier kan het kabinet mensen met lagere inkomens helpen te verduurzamen. “Je moet het voor ze uitrekenen, heel concreet. Als iemand in een sociale huurwoning woont, gaat de woningcorporatie dit bedrag investeren, waardoor je dat bedrag maandelijks bespaart. Dan zien de bewoners dat de energietransitie ook voor hen werkt.”
Hoewel Jetten vindt dat er ‘klimaatrechtvaardigheid’ moet zijn en de lagere inkomens er niet bij mogen inschieten, heeft het kabinet nog niet gereageerd op een rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid over dit onderwerp. Deze adviseurs stellen ronduit dat als de klimaatkosten niet rechtvaardig worden verdeeld, dat het draagvlak voor het klimaatbeleid ondergraaft. Die kosten en de verdeling ervan moeten expliciet worden gemaakt in de voorstellen.
Duurdere benzine
Dat advies heeft Jetten (nog) niet opgevolgd. Neem de benzine aan de pomp die binnenkort ‘met enkele centen’ omhoog gaat. Onduidelijk is hoeveel en wat dat dan betekent voor de laagste inkomens met een benzineauto.
Pieter Winsemius wil geen betweter zijn, maar vreest het ergste als straks ook het stikstofbeleid wordt afgerond. “Al jaren zitten daar dezelfde mensen om de tafel als bij de vormgeving van het klimaatbeleid. Ze draaien in hetzelfde kringetje rond, er komt nooit wat nieuws op tafel. Ook daar zal waarschijnlijk uit de grote pot met geld gegraaid worden. Zonder duidelijke visie. Oppassen dus. Een Amerikaanse slagzin luidt: If you don’t know where you are going, you end up somewhere else.”
Lees ook:
Kabinet is er eindelijk uit: 28 miljard en 120 maatregelen voor het klimaat
Met een mix van subsidies, hogere belastingen en prijsverhogingen wil het kabinet ambitie tonen om alsnog de eigen klimaatdoelstellingen te halen.
Het kabinet krabbelt weer iets op, dankzij het klimaat
Premier Rutte heeft met zijn politiek verdeelde ploeg een paar grote knopen doorgehakt over klimaat en het gat in de schatkist. Het kabinet krabbelt weer iets op.
