AnalyseEvaluatie verkiezingen
Rutte kijkt na de nederlaag naar betere uitvoering, maar is dat het antwoord?
Het kabinet is er ‘onvoldoende’ voor iedereen, concludeerde premier Mark Rutte dinsdagavond. Maar hoe het anders moest, weet hij ook nog niet.
Twee weken na de Provinciale Statenverkiezing waarbij de coalitiepartijen een forse tik kregen van de kiezer, hebben VVD, D66, CDA en CU geconcludeerd dat zijzelf in ieder geval geen belang hebben bij een kabinetscrisis. De coalitie heeft dinsdagavond vooral een een ‘goed’ en ‘fundamenteel’ gesprek gevoerd over de spectaculaire verkiezingsuitslag van BBB. Donderdagavond komt ze opnieuw bij elkaar.
Tijdens het vier uur durende coalitieberaad is er geen crisissfeer geweest en ook het coalitieakkoord staat niet ter discussie, aldus premier Mark Rutte na afloop. Er is wel ‘diepgaand’ gesproken over de oorzaken van het ‘onbehagen’ van de kiezer, dat immers elke verkiezing groter lijkt te worden. Inmiddels brengt bijna een derde van de kiezer een proteststem uit op een partij op de flanken.
Worden zaken niet té complex gemaakt?
Daaruit concludeert de coalitie, volgens Rutte: de politiek is er in onvoldoende mate voor alle mensen in het land. Kiezers ervaren een kloof. Niet alleen tussen het platteland en de steden. Maar ook tussen de arme en rijke wijken in de steden zelf. En er is kritiek op politiek-bestuurlijk Den Haag. “Is het kabinet niet te veel met zichzelf bezig, is de politiek er wel voor iedereen, worden zaken niet té complex gemaakt? Dat zijn fundamentele punten”, legt Rutte dinsdagavond uit.
De recente verkiezingsuitslag analyseren is één. Maar een begin van een oplossing op de fundamentele vragen formuleren lijkt Mark Rutte een stuk ingewikkelder te vinden. De coalitie concludeert opnieuw dat de afhandeling van de toeslagenaffaire, de aardbevingsschade door Groningse gaswinning en de aanpak van de stikstofcrisis “sneller en beter” moet. Hoe dat moet, daarover zal het kabinet vrijdag de Tweede Kamer informeren. De belofte om met concrete plannen te komen, deed hij de afgelopen jaren al vaker, maar zonder resultaat.
Het zijn dan ook ‘langlopende problemen’ plus ‘ingewikkelde’ en ‘taaie’ processen waar het kabinet zelf ook mee worstelt, benadrukt Rutte. Datzelfde geldt voor het probleem van de kloof. Ditmaal ligt de nadruk - mede door de opkomst van BBB - op de kloof met het platteland. Dat voelt zich chronisch verwaarloosd doordat winkels, banken, scholen en het openbaar vervoer uit de dorpen verdwijnen. Maar er wordt al jaren over de kloof gesproken die er ook is tussen rijk en arm en hoog- en laagopgeleiden.
Economische groei en efficiëntie
VVD-prominent Johan Remkes en oud-informateur Tjeenk Willink legden in 2019 bij het Thorbecke-debat in Zwolle ook al de vinger op deze zere plek. Remkes constateerde toen dat een deel van de bevolking zich onvoldoende vertegenwoordigd voelt in Den Haag en dreigt af te haken. Dit alarm herhaalde hij vorig jaar als stikstofbemiddelaar opnieuw. En Tjeenk Willink wijst er geregeld op dat een derde van de bevolking vindt dat Den Haag ‘te weinig luistert’. Volgens de oud-informateur heeft de overheid deze problemen mede zelf veroorzaakt door teveel nadruk te leggen op economische groei en efficiëntie.
Rutte kent deze kritiek. Toch grijpt de premier steeds terug op technische dan wel financiële oplossingen, of dat het in de uitvoering ‘sneller’ moet. Over de Haagse bestuurscultuur, dat ministers geen verantwoordelijkheid meer nemen bij fouten, dat er een gevoel heerst dat er over de hoofden van mensen heen ingrijpende beslissingen over hun leven worden genomen, daarover rept Rutte zelden nog.
In september, op Prinsjesdag, zei Rutte in Trouw dat de politiek ook niet ‘alles’ kan oplossen. “We kunnen met de samenleving samen de problemen in goede banen leiden. Daarbij hebben we bij alle ellende twee grote pluspunten: een heel lage werkloosheid en een lage staatsschuld. Maar als mensen verwachten dat ik het oplos, het wegtover, dan moet ik ze teleurstellen.” De kiezer ziet dat blijkbaar anders. Volgende week gaat de Tweede Kamer in debat met Rutte over de uitslag van de provinciale verkiezingen. De vraag is of Rutte dan wel een antwoord heeft op de vraag hoe het kabinet er weer voor iederéén in Nederland kan zijn.
Hoekstra op de koffie bij Van der Plas
De partijleider van de BoerBurgerBeweging (BBB) Caroline van der Plas vindt dat het kabinet op grote dossiers als stikstof en de toeslagenaffaire hoop moet bieden met concrete stappen tot verbetering. Dat zegt ze na een gesprek met CDA-leider Wopke Hoekstra over de gevolgen van de verkiezingsoverwinning voor de landelijke en provinciale politiek. Beide politici willen weinig loslaten over wat ze hebben besproken.
Hoekstra zei na het gesprek op de werkkamer van de voorvrouw van BBB dat beide partijen een “heleboel raakvlakken” hebben als antwoord op de vraag of ze samen kunnen werken in de provincies. Hij wil zich niet met de coalitieonderhandelingen bemoeien. Maar Hoekstra vindt het logisch dat provinciale afdelingen hem hier vragen over stellen en hij hierover in gesprek gaat met Van der Plas.
De wens van BBB om 2030 los te laten als deadline voor de stikstofdoelen en boeren sowieso niet te onteigenen heeft Van der Plas herhaald in het gesprek met Hoekstra. De CDA-voorman wil niet prijsgeven hoe hij hier nu precies in staat, al heeft hij eerder gezegd de deadline “niet heilig” te vinden. Hij verwijst naar de provinciale afdelingen op de vraag of die op deze punten willen bewegen. Verschillende provinciale politici van zijn partij hebben zich kritisch uitgelaten over de deadline van 2030, onder wie de Limburgse gedeputeerde Madeleine van Toorenburg.
Lees ook:
Rutte na crisisberaad: kabinet wil stikstof, toeslagen en gaswinning beter oplossen
Het kabinet gaat enkele grote hoofdpijndossiers beter aanpakken. Dat beloofde premier Mark Rutte dinsdagavond na urenlang crisisberaad. Van opstappen wil hij niet weten.
