Renske Leijten over toeslagenaffaire: ‘Het lek is nog niet boven’

‘Ongekend onrecht’ is de titel van het rapport van de parlementaire ondervragingscommissie naar de kinderopvangtoeslag. Onrecht, dat moge duidelijk zijn, gezien de vele duizenden onterecht gedupeerde ouders in de toeslagenaffaire. “En het is ongekend vanwege de ernst en omvang van het overheidsfalen hierin”, zegt Leijten, lid van de onderzoekscommissie. “Maar ook letterlijk: het is heel lang niet erkend, er is weggekeken en eigenlijk is er nog steeds geen verantwoordelijkheid genomen voor wat er mis is gegaan.”

Hoe kan het dat het jarenlang zo fout heeft kunnen lopen dat daardoor duizenden ouders in enorme financiële problemen zijn gekomen?

“Eén van de wrange conclusies is, dat het hier gaat om een groep mensen die buiten het normale blikveld van beleidsmakers, politici en media valt. Het gaat om hardwerkende mensen, maar dan wel degenen met de laagste inkomens. Het is niet de trainer van het hockeyteam van je dochter, maar de schoonmaker van de club. Omdat die mensen onbekend zijn, is jarenlang het beeld van fraudeurs onterecht op ze blijven plakken. Zelfs als er door mensen fouten zijn gemaakt is de straf die zij kregen ongenadig hard. Alles is hen door de bestuursrechtspraak afgenomen: huisuitzettingen, loonbeslagen en alle ellende die daarmee gepaard gaat. En stel dat er wél sprake zou zijn geweest van fraude en ze zouden strafrechtelijk zijn vervolgd, dan zouden ze er hooguit met een taakstraf vanaf zijn gekomen.”

Is er nu antwoord gekomen op de vraag waarom het niet eerder is opgemerkt?

“Ik vond het verbijsterend om in de verhoren iedereen te horen zeggen dat ze buikpijn hadden van de gevolgen van het stelsel, maar dat niemand de stekker eruit trok. Het complete gebrek aan rechtsstatelijkheid en rechtsbescherming in deze zaak is schrijnend. Zelfs de rechterlijke macht, tot de Raad van State aan toe, heeft daar grote steken laten vallen.

En als het vervolgens wel duidelijk wordt - door vragen van de Kamer of vanuit de media - zie je een oude reflex: dan gaat het om de vraag wie er verantwoordelijk is en wie de schade moet gaan betalen. Dan loopt de oplossing dus stuk op angst voor precedentwerking, voor politieke en financiële consequenties. In plaats van openheid en erkenning van het leed van ouders, is men vooral bezig het lot van de staatssecretaris te redden.”

Wanneer werd u duidelijk wat er mis was gegaan in de toeslagenaffaire?

“Voorafgaand aan een debat in maart 2019 kregen Kamerleden al de persoonlijke verhalen van gedupeerde ouders in hun mailbox. Toen was de Tweede Kamer eigenlijk al om, maar het ministerie zat nog in de tunnelvisie en dacht dat er sprake was van fraudeurs. Maar toen ik in de zomer van dat jaar een meldpunt opende voor slachtoffers stroomden de verhalen binnen. En niet alleen over zaken van het speciale CAF-fraudeteam, waar het dan toe over ging. Wat vooral opviel was hoeveel mensen vanuit het niets het stempel ‘opzet/grove schuld’ kregen. en dat deze zaken stamden jaren voordat het CAF-team in 2013 werd opgericht. Toen wist ik dat er veel meer aan de hand was dan tot dan toe was erkend. Ik zei tegen Pieter Omtzigt: lees ons zwartboek nou, dan zie je dat er nog veel meer aan de hand is. Vanaf dat moment zijn we samen gaan werken.”

Leijten is al ruim anderhalf jaar bezig met de toeslagen. Ze komt verder eigenlijk nergens meer aan toe. De drama’s laten haar niet meer los, en Leijten zal ook niet stoppen voordat alle ouders recht is gedaan.

Wat zijn uw eigen conclusies naar aanleiding van de bevindingen van de commissie?

“De SP was al in de zomer, toen de commissie werd ingesteld, voorstander van een parlementaire enquête naar deze zaak. En ik denk nog steeds dat dat moet, het lek is nog niet boven. Het ministerie van financiën heeft een zooitje gemaakt van de informatievoorziening aan de commissie. Afgelopen week kwamen nog nieuwe documenten naar buiten die de commissie al lang had gevorderd. We kunnen daarom niet zeker zijn dat onze reconstructie compleet is, en dat vind ik heel erg.

Er is ook nog steeds geen verantwoordelijkheid genomen voor dit enorme falen van de overheid. Toenmalig staatssecretaris Menno Snel trad af omdat hij onvoldoende steun in de Kamer voelde, niet omdat hij fouten erkende in de fraudeaanpak. Er moet erkenning komen en verantwoordelijkheid worden genomen.”

Lees meer in het dossier over de toeslagenaffaire.