Racisme blijkt aardig ingeburgerd op het ministerie van buitenlandse zaken

Het zal je maar gezegd worden, door een collega. “Jij kunt goed sjoelen voor een neger.” Of deze, tegen een vrouw met een migratie-achtergrond: “Het is wel jammer dat je niet ook lesbisch of invalide bent, want dan had je nog een paar andere vinkjes.”

Dit lijken misschien uitspraken die uit een kroeg of een kleedkamer komen waaien. Maar het zijn werknemers van het ministerie van buitenlandse zaken (BZ) die deze woorden tegen directe collega’s hebben uitgesproken. Ze staan in een rapport over structureel en institutioneel racisme bij dat departement, zowel in Den Haag als in de vele buitenposten in de wereld.

Uitgerekend het ministerie dat in de rest van de wereld graag met de diversiteitsvlag zwaait, blijkt een broeinest van racistische gevoelens. Die zijn diep verankerd in de gehele organisatie.

Bol van de opmerkelijke uitspraken en incidenten

In het ‘verkennende onderzoek’ van het Utrechtse Bureau Omlo staan de ervaringen van 33 individuele medewerkers met een migratie- of een biculturele achtergrond, die anoniem zijn gebleven. Verder hebben 47 anderen deelgenomen aan groepsgesprekken.

Het onderzoek is er gekomen in het spoor van de Black Lives Matter-beweging, op verzoek van het ministerie zelf. De ambtelijke top wilde weten ‘welke vormen van racisme binnen onze organisatie voorkomen’.

Nou, dat antwoord hebben ze gekregen. Het rapport staat bol van de opmerkelijke uitspraken en incidenten, vaak met betrokkenheid van hooggeplaatste diplomaten. “Als er over migranten wordt gesproken, wordt er over veerdiensten en het terugsturen van migranten gesproken”, zegt een van de werknemers. “Er is een cultuur dat mensen zich op hun gemak voelen om dit soort uitspraken te doen.”

Een Nederlander van Marokkaanse afkomst kreeg te horen: “Dat heb je nou altijd met die Marokkanen. Die roven alles onder je ogen vandaan.”

Institutioneel racisme maakt carrière maken lastig

Het blijft niet bij denigrerende of beledigende opmerkingen. Het institutionele racisme leidt ertoe dat het voor BZ-medewerkers van niet-witte afkomst moeilijker is om carrière te maken. Ook salarisverhogingen blijven soms uit, ook na vele dienstjaren. Op een ambassade werd de voordracht van een geschikte biculturele kandidaat geblokkeerd door een hooggeplaatste medewerker. Die zei op zoek te zijn naar ‘gewoon, een leuk, fris, jong, blond meisje met blauwe ogen’.

Het rapport is maandag eerst aan het personeel gepresenteerd, waarna de hoogste BZ-ambtenaar, secretaris-generaal Paul Huijts, meteen diep door het stof ging. “Het spijt ons dat wij kennelijk niet in staat zijn geweest een werkomgeving te bieden waarin voor dit soort gebeurtenissen geen plaats is. Daarvoor bied ik, namens de Bestuursraad, onze excuses aan.” Huijts vindt de bevindingen ‘extra pijnlijk omdat iedere vorm van discriminatie verboden is en wij internationaal pleiten voor rechtvaardigheid’.

Minister Wopke Hoekstra noemt het rapport ‘zeer pijnlijk en confronterend’. Later deze week gaat Hoekstra samen met de andere minister op het departement (Liesje Schreinemacher van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking) praten met biculturele medewerkers. “Daar willen we persoonlijk laten zien dat dit onacceptabel is en dat we dit ook niet zullen accepteren.”

Partijen in de Tweede Kamer vinden excuses niet genoeg

Hoekstra had deze snoeiharde bevindingen ‘op geen enkele manier verwacht’, zei hij in Brussel, waar hij was voor EU-buitenlandberaad. “Ik ben ervan overtuigd dat het overgrote deel van de mensen zich hier niet schuldig aan maakt.”

Verscheidene partijen in de Tweede Kamer vinden excuses niet genoeg. Onder anderen Sjoerd Sjoerdsma (D66) pleit voor ‘disciplinaire maatregelen’.

In februari was er al onrust op het departement over een diversiteitskwestie. Hoekstra stak toen een stokje voor de benoeming van de eerste vrouw ooit als directeur-generaal politieke zaken. Ongeveer zeshonderd BZ-werknemers deden toen intern hun beklag in een brief aan de ambtelijke top.

Lees ook:
Een old boys network: over de ‘zwijg- en angstcultuur’ bij Buitenlandse Zaken

Een persoonlijke ingreep van minister Wopke Hoekstra bij een topbenoeming heeft oude wonden over diversiteit op het departement opengereten. ‘Bij BZ vinden ze zichzelf heel bijzonder.’ Vooral de mannen.