Pieter Omtzigt over Malta: Ik wist dat er iets heel erg miszat

CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt heeft naar eigen zeggen een abonnement op lastige onderzoeken. Maar de tegenwerking die hij op Malta ondervond toen hij daar afgelopen jaar de staat van de rechtsstaat onderzocht, was ongekend. “In zekere zin was het mijn moeilijkste klus ooit”, blikt hij terug.

“Toen ik naar Malta afreisde om met de betrokkenen te spreken, stond ik onder constante politiebegeleiding. Dat is sfeerbepalend. Mijn Wikipedia-pagina werd in oktober aangepast vanaf een IP-adres dat afkomstig was van een ministerie op Malta. Ineens stond er dat ik betaald zou hebben voor nepnieuws om zo Oekraïne zwart te maken. En toen ik een onafhankelijk onderzoek eiste naar de moord op de journaliste Daphne Caruana Galizia werd de Raad van Europa gebeld door het Britse pr-bureau Chelgate dat de Maltese overheid had ingehuurd.”

Heel vijandige opstelling

Directe aanleiding voor de tegenwerking: de materie waarin Omtzigt wroette. Hij was door de drie zonen van Caruana Galizia (Paul, Matthew en Andrew) gevraagd om namens de Raad van Europa onderzoek te doen naar haar moord. De journaliste die op haar blog corruptie in hoge politieke kringen blootlegde, kwam in 2017 om het leven door een autobom. Lang bleef onduidelijk wie de opdracht gaf voor de moord. “Ik kon geen nee zeggen”, zegt Omtzigt. “De Maltese delegatie binnen de Raad stelde zich direct heel vijandig op. Ik kreeg een motie van wantrouwen aan mijn broek en ze hebben bakken met amendementen ingediend.”

Omtzigt bedong dat zijn mandaat zich niet zou beperken tot de moord. Hij deed ook onderzoek naar de Maltese rechtsstaat. Zijn conclusie: de premier heeft veel te veel macht omdat hij verantwoordelijk is voor alle belangrijke benoemingen. Op de vraag of hij zich bedreigd voelde, valt Omtzigt even stil. “De harde kant van de internationale politiek hoort erbij”, antwoordt hij voorzichtig.

“Ik wist dat de belangen groot waren. Eén van de ministers (Konrad Mizzi, red.) en de stafchef (Keith Schembri, red.) kwamen voor in de Panama Papers, maar in tegenstelling tot andere landen waar politici opdoken in diezelfde documenten, werden de Maltese politici niet ontslagen door de premier. Ik wist dus dat er iets heel erg miszat.”

Missie nog niet geslaagd

Vorige maand werd dat duidelijk. Het was een half jaar nadat Omtzigt zijn rapport publiceerde en twee maanden na de door hem afgedwongen onafhankelijke enquête naar de moord. Zakenman Yorgen Fenech werd in staat van beschuldiging gesteld. Hij noemde tijdens de verhoren zijn vriend Keith Schembri, stafchef van de premier, als medeplichtige. Schembri en Mizzi namen ontslag en premier Joseph Muscat beloofde halverwege deze maand af te treden. De constante druk van Omtzigt droeg daar aan bij. Hij noemt het onderzoek ‘niet het meest irrelevante’ uit zijn politieke loopbaan. Bescheiden: “Het feit dat een groep mensen vragen bleef stellen, hielp ook. Net als de onderzoeksjournalisten die het werk van Caruana Galizia voortzet.”

Missie geslaagd? Nog niet, zegt Omtzigt. Dat de premier, die vorige week werd uitgeroepen tot meest corrupte persoon van 2019, niet direct aftrad, steekt. Rond de kerstdagen vloog Muscat nog in de peperdure eerste klas naar Dubai voor een korte vakantie met zijn vrouw en kinderen. “De uitdagingen blijven: de niet functionerende rechtsstaat en de corruptie. Drie verdachten in de moordzaak zijn opgepakt, net als het vermoedelijke brein, maar er is nog niemand veroordeeld.”

Ook maakt Omtzigt zich zorgen over het paspoortenprogramma dat Malta heeft opgezet. Met dat programma kunnen rijke Russen, Pakistanen of Saudiërs een Maltees, en dus Europees paspoort kopen. De angst: crimineel geld dat via Europese banken witgewassen wordt. “Maltese problemen kunnen zo rechtstreeks Nederland raken. Zelfs de AIVD waarschuwde in dat verband voor de nationale veiligheid.”

Het zit Omtzigt niet lekker. Zeker niet nadat ‘Nieuwsuur’ een Nederlandse link ontdekte in dat paspoortenprogramma. Professor Dmitri Kochenov, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen (RuG), adviseerde de Maltese regering in het verleden over de paspoortenhandel. Ook heeft Kochenov een bv op Malta. “Dit heeft hij niet gemeld aan de universiteit. Ik vraag me af: welke belangen heeft hij? De universiteit beloofde in september een onafhankelijk onderzoek in te stellen. We zijn drie maanden verder, en ik heb nog geen onderzoek gezien. Ik denk bij mezelf: hoe moeilijk kan het zijn? Ondertussen was Kochenov in november wel aanwezig op een bijeenkomst van Henley en Partners (het adviesbureau dat betrokken is bij de paspoortenhandel op Malta, red.). Het is allemaal erg schimmig.”

Dus laat Omtzigt de zaak-Malta voorlopig niet los. Hij diende samen met de collega’s van SP, PvdA en D66 onlangs nieuwe Kamervragen in.

Verbetering 06-01: In een eerdere versie van dit artikel stond in een quote van Pieter Omtzigt dat op zijn Wikipedia-pagina was toegevoegd dat hij steekpenningen uit Rusland en Oekraïne zou hebben aangenomen. Dit is gewijzigd in dat hij betaald zou hebben voor nepnieuws om zo Oekraïne zwart te maken. Dat over steekpenningen werd wel in andere berichten gesuggereerd, maar stond niet op de Wikipedia-pagina - het betalen voor nepnieuws wel.

Lees ook:

Hoe komt EU-lid Malta aan deze verziekte politieke cultuur?

Ze houden elkaar de hand boven het hoofd, er is corruptie en er zijn banden met louche zakenlieden. Bij het onderzoek naar de moord op journalist Daphne Caruana Galizia komen politici er slecht van af. Hoe komt EU-lid Malta aan deze verziekte politieke cultuur? Op zoek naar een antwoord, in de steile steegjes en op de hoge vestingsmuren van het eiland.