Patstelling dreigt in het stikstofbeleid; opkomst BBB legt ook kloof binnen CDA en VVD verder bloot

“Dit krijg je als je als kabinet niet weet wat er speelt en leeft in het land.” Het is verrassend genoeg niet winnaar BBB in Drenthe die deze conclusie trekt, maar VVD-gedeputeerde Henk Brink. Terwijl zijn eigen partij fors terrein verloor, haalde nieuwkomer BBB meer dan een derde van de stemmen binnen.

“Dat verbaast me niet”, zegt Brink. “Den Haag overvraagt het platteland. Theatervoorstellingen, wielerwedstrijden en paasvuren kunnen hier vanwege stikstof niet doorgaan. En de landbouw moet alleen maar weg. Mensen voelen zich niet meer gewaardeerd. Ik waarschuw daar binnen de VVD al langer voor.”

De ideeën van BBB sluiten in feite haast naadloos aan op het beleid van het Drentse provinciebestuur, waar afzwaaiend gedeputeerde Brink nu nog onderdeel van uitmaakt. Drenthe ageerde flink tegen de stikstofaanpak van het kabinet. Daarin ontbreekt de menselijke maat; er is te weinig oog voor de leefbaarheid van het platteland, aldus de provincie. De aanpak is te eenzijdig gericht op zo snel mogelijk zo veel mogelijk stikstofreductie. 43 procent minder stikstof in 2030: Drenthe ziet het als onhaalbaar.

BBB-provincies waren al kritisch

Maar Drentse coalitiepartijen zijn door de kiezer dus niet beloond voor hun tegengas in het stikstofdossier. Juist hier boekte BBB haar grootste overwinning. Ook in andere provincies die toch al erg kritisch op Den Haag waren – zoals Friesland, Overijssel en Gelderland – zorgde de nieuwkomer voor een aardverschuiving.

De reactie van Henk Brink staat daarbij voor een breder sentiment onder CDA’ers en VVD’ers in Oost- en Noord-Nederland. Hun koers in het stikstofdossier sluit eerder aan bij die van de BBB-nieuwkomers dan bij die van ‘hun’ kabinet. Rechtse coalities liggen daar dan ook voor de hand. Zeker in Drenthe en Overijssel, waar BBB, CDA en VVD samen al een meerderheid hebben.

Niet schoppen

In het net iets meer verstedelijkte Gelderland ligt dat complexer. Daar gaat BBB-lijsttrekker Rik Loeters vanaf vandaag in elk geval het voortouw nemen. Voor de verkiezingen zei hij in Binnenlands Bestuur al iets opmerkelijks: met de stikstofaanpak van CDA-lijsttrekker en -gedeputeerde Peter Drenth kan hij goed leven. “Daar kan ik niet tegenaan schoppen”, erkende Loeters. Zolang Gelderland in blijft zetten op 2035 – en niet het door het kabinet gewenste jaartal 2030 – als stikstofdeadline. En gedwongen uitkoop van boeren taboe blijft.

Hij ziet de uitslag dan ook meer als een afrekening met het kabinetsbeleid dan met het Gelderse stikstofbeleid. “Natuurlijk zullen we ook andere accenten willen leggen”, zegt Loeters. “We zien niets in de geplande 2500 hectare aan nieuwe natuur, of in grote industriële windparken. En we willen meer bouwen voor starters en jonge gezinnen.” CDA en VVD zouden daarbij logische coalitiepartners zijn. “Peter Drenth is een goede bestuurder”, aldus Loeters. “Maar we sluiten niemand uit.”

Patstelling dreigt tussen provincies en Rijk

Met de winst van BBB zal het Haagse stikstofbeleid niet ineens overhoop gaan. Veel staat al in de steigers: er komt volgende maand een piekbelastersaanpak. Provincies zijn al aan de slag met de opdracht om natuur en landbouw beter met elkaar in harmonie te brengen. Stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) liet er in haar eerste reactie op de verkiezingsuitslag, bij RTL Nieuws, ook geen gras over groeien. “We hebben dit decennialang voor ons uitgeschoven. Nu nog weer op de rem trappen kan gewoon niet, ook in juridische zin.”

Maar ‘op de rem trappen’ is juist wat provincies in Oost- en Noord-Nederland nu al beogen. De doelen voor 2030 zagen zij al als onhaalbaar. Nieuwe coalities met BBB zullen dat geluid nog eens flink versterken. Dat brengt het gevaar met zich mee dat provincies en Rijk lijnrecht tegenover elkaar komen te staan.

Progressieve provincies zullen naar links kijken voor een coalitie

Bovendien zijn er ook provincies waar de kaarten heel anders geschud zijn. In de Randstad en Noord-Brabant steekt BBB er een stuk minder bovenuit, waardoor een rechtse coalitie getalsmatig bijna onmogelijk is. Maar dat niet alleen: VVD’ers en CDA’ers zien BBB hier vermoedelijk minder als geestverwant dan in Noord- en Oost-Nederland.

Maar VVD en CDA hebben zetels verloren. Voor een coalitie zonder BBB zullen ze naar links moeten kijken. Dat kan juist tot een aantal progressievere provinciebesturen leiden. VVD en CDA hebben immers meer ‘linkse’ zetels nodig om tot een meerderheid te komen. Daardoor kunnen dus ook tussen provincies in Zuidwest- en Noordoost-Nederland grote verschillen van inzicht ontstaan over hoe het met de stikstofaanpak verder moet.

Tegelijkertijd zal de opkomst van BBB ook Haagse VVD’ers en CDA’ers aan het denken zetten. Een dynamiek die weer tot spanningen in de landelijke coalitie kan leiden, waar D66 zijn poot vooralsnog ongekend stijf houdt: aan de stikstofaanpak valt niet te tornen. Zo maakt deze verkiezingsuitslag van de stikstofcrisis een nog groter politiek mijnenveld dan het al was.

Lees ook:

Hoe pakt uw provincie het stikstofprobleem aan?

2023 wordt een cruciaal stikstofjaar. De verschillen in aanpak tussen de provincies zijn groot. Hoe groot? Dat ziet u op deze kaart.