Over hoofdpijndossier stikstof blijft het in de formatie opvallend stil

Toch opmerkelijk. Van alle hete hangijzers in de formatie, is het vooralsnog het stilst rond stikstof. En dat terwijl zes van de acht onderhandelaars aan de formatietafel en één van de informateurs zich er de afgelopen regeerperiode zeer intensief mee bezighielden.

Misschien is dat gelijk ook één van de verklaringen waarom het niet opschiet: het stikstofoverleg zat vaak muurvast. VVD-leider Rutte, ChristenUnie-onderhandelaar en landbouwminister Schouten, fractievoorzitters Segers (CU), Jetten (D66) en Heerma (CDA) én minister van financiën Wopke Hoekstra: allemaal schoven ze aan bij de taaie en ingewikkelde stikstofonderhandelingen. Wel zijn ze er inmiddels allemaal van overtuigd dat het anderhalf jaar geleden gesloten compromis, de stikstofwet, onvoldoende is om de woningbouw en de vergunningverlening op gang te houden en de natuur te herstellen. En mocht dit besef toch nog niet ingedaald zijn, dan zit nog altijd informateur Johan Remkes aan tafel, die als voorzitter van een stikstofadviescommissie het kabinet-Rutte III meermaals inpeperde dat het stikstofbeleid veel voortvarender moet.

Desondanks kwam stikstof tot dusver weinig aan bod in de formatie. In de proeve van een regeerakkoord die VVD en D66 schreven, komt het woord ‘stikstof’ slechts twee keer voor, en alleen in algemene zin, om te benadrukken hoe groot het probleem is.

Nietsdoen is echter geen optie. Een andere nijpende kwestie, het woningtekort, kan niet worden opgelost als de vergunningverlening stil komt te liggen door een te hoge stikstofuitstoot. En de partijen zijn het er ook over eens dat het natuur- en vooral het klimaatbeleid ambitieuzer moeten. Dan kun je de stikstofuitstoot moeilijk ongemoeid laten. Die urgentie wordt versterkt door recent verschenen rapporten, van ambtenaren en van adviseurs als het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), waarin het kabinet wordt opgeroepen om meer te doen tegen stikstofuitstoot en om de natuurkwaliteit op te krikken. Ook landbouworganisatie LTO riep afgelopen voorjaar op om de stikstofuitstoot in 2030 met 40 procent te reduceren, meer dan de 26 procent waar het kabinet in de stikstofwet naar streeft. Remkes pleit overigens voor een halvering van de uitstoot in 2030.

Enthousiasme voor een warme sanering

De landbouwsector is nog altijd de olifant in de kamer. Verreweg de meeste stikstofuitstoot in Nederland komt van de landbouw, en specifieker van de veeteelt. Het vorige kabinet verlaagde de maximumsnelheid op de snelwegen, trok geld uit voor natuurherstel, maar liet de landbouw uiteindelijk grotendeels ongemoeid.

Rutte III kondigde wel enkele maatregelen aan voor de landbouw, maar allemaal op basis van vrijwilligheid, of door innovatie. Aanpassingen aan stallen zoals luchtwassers en emissie-arme stalvloeren blijken echter duur en leveren vaak onvoldoende op.

Een dwingende maatregel, waarbij koeien op een dieet van eiwitarm voer moesten, trok minister Schouten weer in, na hevig protest uit de sector en nadat gebleken was dat de maatregel niet de gehoopte besparing zou opleveren. Wel werd een vrijwillige uitkoopregeling voor varkenshouders uitgebreid. Op die warme sanering werd aanvankelijk enthousiast ingetekend, maar in tweede instantie trokken veel boeren zich terug.

Een forse reductie is ook goed

De hamvraag tijdens de komende stikstofbesprekingen is daarom of en hoe een nieuw kabinet de omvang van de veestapel wil verkleinen. D66 geldt als het om stikstof gaat als het radicale buitenbeentje aan tafel. Al kort nadat de stikstofcrisis uitbarstte, pleitte Kamerlid Tjeerd de Groot (D66) voor een halvering van de veestapel. Het leidde tot wrevelige debatten met de drie coalitiepartners. VVD, CDA en ChristenUnie hebben van oudsher een grote boerenachterban. Desondanks kwam de maatregel ook in het verkiezingsprogramma van D66 terecht.

De VVD hoopt het stikstofprobleem met innovatie op te lossen, evenals het CDA, dat vindt dat de overheid niet moet ingrijpen op het boerenerf. Verder pleiten die partijen voor het schrappen of verkleinen van natuurgebieden, maar de kans dat de Europese Commissie hiermee instemt, is nihil.

Toch zijn de partijen na de verkiezingen niet stil blijven staan. Tijdens een van de eerste formatiedebatten na de verkiezingen liet D66-leider Sigrid Kaag weten dat een halvering van de veestapel ‘geen must’ meer is – een ‘forse reductie’ is ook goed. En ook het CDA, dat voorheen het hardst clashte met de democraten over de veestapel, heeft een bescheiden koerswijziging doorgemaakt. In een landbouwvisie erkent CDA-Kamerlid Derk Boswijk dat een kleinere veestapel onvermijdelijk is om alle natuurdoelen te halen en om de economie op gang te houden. Wel blijft het CDA tegen gedwongen uitkoop van bedrijven. “Een volgend kabinet hoort duidelijkheid te geven. Daar horen ook pijnlijke keuzes bij”, schrijft Boswijk.

Tegelijkertijd heeft de ChristenUnie steeds voor een sterke natuur gepleit. En de VVD heeft met afgrijzen moeten toezien hoe bedrijven Nederland links lieten liggen vanwege de stroperige stikstofcrisis.

Dat er beweging is in de oude coalitie, blijkt ook uit de documenten van het ministerie van landbouw die vorige maand uitlekten, waarin scenario’s werden doorgerekend over de onteigening van boerenbedrijven. Het PBL analyseerde plannen waarin tot 30 procent van de bedrijven wordt uitgekocht. Veel partijen, ook VVD en CDA, reageerden verontwaardigd. Toch is de kans groot dat de scenario’s op enig moment op de formatietafel terechtkomen. Pal naast de adviezen van de gewezen stikstofadviseur, thans informateur.

Lees ook:

Medische ethiek is splijtzwam in formatie: op deze punten moeten D66 en ChristenUnie tot elkaar komen

Vorige week schreven we over het eerste dillemma dat de onderhandelende partijen verdeelt: medische ethiek.